تحليل فقهي حقوقي ماهيت و قلمرو قرارداد مرابحه (با رويكرد بانكداري بدون ربا)

(Nature and scope of Murabaha contract from the perspective of law and Islamic jurisprudence (With emphasis on usury-free banking operations

در مورد قرارداد مرابحه اين پرسش وجود دارد كه آيا ماهيتش بيع است يا اينكه ديگر معاوضات نيز مي‌تواند به صورت مرابحه منعقد شود؟ سؤال ديگر اين است كه آيا محدوديتي از نظر مورد مرابحه وجود دارد؟ اين جستار با روشي توصيفي تحليلي ضمن تبيين فقهي حقوقي ماهيت و قلمرو موضوعي مرابحه، مسئله را از ديدگاه مقررات ناظر به عمليات بانكي بدون ربا نيز بررسي نموده و ماهيت روابط حقوقي اعطاي تسهيلات در قالب كارت‌هاي مرابحه را تحليل نموده است. يافته پژوهش اين است كه مرابحه اختصاص به بيع ندارد؛ موضوع آن نيز منحصر به اعيان نيست؛ بلكه مرابحه در مورد واگذاري منافع و خدمات نيز قابل استفاده است؛ مقررات بانكي فعلي مؤيد اين نتيجه است. انجام قرارداد مرابحه توسط بانك يا مؤسسه در پي صدور كارت مرابحه، از راه وكالت دارنده كارت در خريد از سوي بانك يا وكالت پذيرنده كارت در واگذاري كالاها و خدمات از سوي بانك قابل توجيه است. همچنين پيشنهاد شده كه متن زير به ‌عنوان ماده 341 مكرر به قانون مدني افزوده گردد: «بيع و ديگر قراردادهاي معاوضي ممكن است به روش مرابحه منعقد شود؛ روش مرابحه عبارت است از اينكه دارنده يك حق مالي قابل واگذاري ـ اعيان، منافع، خدمات ـ، ضمن آگاه‌ نمودن متقاضي حق، نسبت به سرمايه و هزينه‌هايي كه براي به‌دست‌آوردن حق مصروف نموده، با افزودن مبلغ يا درصدي اضافي به ‌عنوان سود، آن را از راه يكي از قراردادهاي معاوضي و با رعايت احكام آن قرارداد به متقاضي واگذار نمايد».

A serious question about Murabaha is whether the nature of this contract is a sale or other barters can be concluded in the form of Murabaha. Another question is: are there any restrictions as to the subject of Murabaha? This paper, through a descriptive-analytic method, aims at explaining the nature and subject scope of Murabaha from the perspective of law and Islamic jurisprudence, and studying the issue from the perspective of regulations on usury-free banking operations and especially analyzing the nature of legal relations of granting facilities in the form of Murabaha cards. The outcomes of study show that Murabaha is not restricted to sale and physical properties (Ayan). The current banking regulations confirm this result. Performance of Murabaha by bank or institute following the issuance of Murabaha card, is justifiable through card holder's agency in buying on behalf of bank or the agency of card receiver's agency in transferring goods and services on behalf of bank. The following text has been suggested to be added to the Civil Code as article 341 bis: “Sale and other commutative contracts may be concluded in Murabaha method. Murabaha is a method in which the transferee of a financial right (including rights related to physical property, profits or services), while informing the right applicant of the capital and costs spent to acquire the right, transfers the right to the applicant by one of the commutative contracts with considering the rules of that contract after having added an additional amount or percentage as profit”.