جستارگشايي در ظرفيت‌هاي فلسفة اسلامي در برهاني كردن حركت نفس

Exploration of the Islamic Philosophy Capacities in Demonstrating the Movement of Soul

بحث از حركت نفس مسئله‌اي نسبتاً جديد و محصولِ تأملاّتي در آراي فيلسوفان گذشته است. گرچه فيلسوفاني چون ابن‌سينا و صدرالمتألهين مبحثي جداگانه به آن اختصاص نداده‌اند، از لوازمِ مباني ايشان مي‌توان به نظرياتي در اين باب دست يافت؛ ابن‌سينا، به تبع ممتنع دانستن حركت در جوهر و حركت در مجردات، نفس را اولاً تنها در ناحية اعراضش و ثانياً فقط در حيات مادي‌اش متحرك مي‌داند، گرچه امكانِ تكامل برزخي را نفي نمي‌كند. صدرالمتألهين جوهر نفس را متحرك مي‌داند اما همچنان به مشروط بودن حركت به ماديت ملتزم است. در گام اولِ اين نوشتار، آراي فيلسوفان مذكور در باب حركت نفس ذكر شده است و در گام دوم، محل نزاع و مشكل اصلي در متحرك دانستن جوهر نفس بررسي شده است و در گام سوم، شش راه به‌عنوان ظرفيت‌هاي حكمت متعاليه براي برهاني كردن حركت نفس پس از مفارقت از بدن بيان گرديده است

Debate on the motion of soul is a problem raised as result of reflection on views of previous philosophers. Although such philosophers as Avicenna and Mulla Sadra have not dedicated a separate argument to this problem, one can obtain their views by examining the implications of their philosophical principles. To Ibn Sina substantial motion as well as change in in incorporeal being is impossible, thus soul can be in change only in her accidents and material life though he did not reject purgatory perfection. Mulla Sadra by contrast maintain the theory of substantial motion nevertheless he is committed to the condition of materiality for possibility of any movement. In the first step the present article is an attempt to review on viewpoints of afore-mentioned philosophers and examine in the second step the exact point of controversy holding the substance of soul in motion and finally offer six possible ways based on capacities of transcendent theosophy in proof of soul movement after its separation from bod