تحليل بهره وري آب گندم در مديريت هاي آبياري در برخي از مناطق ايران

Wheat Water Productivity Analysis under Different Irrigation Management Practices in Some Regions of Iran

در شرايط حاضر مهمترين چالش بخش كشاورزي، افزايش بهره وري آب است. متاسفانه تاكنون در كشورما تعيين و تحليل شاخص بهره وري آب در كشاورزي مورد توجه جدي قرار نگرفته است و اين امر موجب عدم اطمينان از مصرف صحيح آب در بخش كشاورزي شده است. اين پژوهش با هدف بررسي بهره وري آب گندم تحت مديريت هاي متفاوت آبياري در ايستگاه هاي تحقيقاتي هشت استان كشور و تعيين عمق مناسب آبياري گندم (در شرايط محدوديت منابع آبي) طي سال هاي 90-1377 انجام شد. دامنه تغييرات بهره وري آب كاربردي گندم در آزمايش هاي انجام شده برابر با 1/5-0/3 كيلوگرم بر مترمكعب بود كه نسبت به دامنه گزارش شده توسط سازمان خواربار جهاني براي كل جهان (1-8/0 كيلوگرم بر مترمكعب) بالاتر، ليكن تقريباً در محدوده دامنه گزارش شده توسط زوارت و بستيانسن (1/7-0/6كيلوگرم بر مترمكعب) است. دامنه وسيع بهره وري آب گندم، نشان دهنده پتانسيل بالا براي افزايش توليد اين محصول به ازاي مصرف آب كمتر است. حداكثر مقادير بهره وري آب آبياري و آب كاربردي (آب آبياري+بارندگي موثر) قابل حصول گندم در ايستگاه كرج به ترتيب 2/1 و 1/5كيلوگرم بر مترمكعب با آبياري قطره اي و اعمال كم آبياري نتيجه گرديد. همچنين در ايستگاه كرمان، كمترين مقادير بهره وري آب آبياري و آب كاربردي گندم به ترتيب 0/4 و 0/36 كيلوگرم بر متر مكعب، در آبياري سطحي مشاهده شد.حداكثر مقادير بهره وري آب آبياري و آب كاربردي گندم در ايستگاه مشهد، به ترتيب 1/9 و 1/5 كيلوگرم بر مترمكعب در شرايط كاربرد كم آبياري به دست آمد. نتايج نشان داد براي دسترسي به مقادير بهينه بهره وري آب آبياري در منطقه مشهد و در شرايط محدوديت منابع آب، اولويت كشت گندم با مزارعي است كه با اعمال مديريت كم آبياري كنترل شده و با مصرف آب آبياري به ميزان 300 ميلي متر، بهره وري آب اين گياه در حدود 1/6كيلوگرم بر مترمكعب شود. همچنين با در نظر گرفتن ميزان بارندگي موثر اين منطقه، بايستي با بكارگيري كل آب كاربردي به اندازه 420 ميلي متر و با اعمال مديريت كم آبياري، مقدار بهره وري آب كاربردي گندم برابر 1/1 كيلوگرم بر مترمكعب حاصل گردد.

Recently، the main challenge of agricultural sector is improvement of crop water productivity (CWP). In Iran، unfortunately up to now، determination and analysis of water productivity indicators in agricultural sector has not been considered seriously، which has led to the uncertainty of proper water consumption in agriculture. This study was aimed to evaluate wheat water productivity under different irrigation managements in Iran and determine the suitable irrigation depth for wheat in situation of water resource limitations. Based on the experiments conducted in eight research stations located in different regions of the country during 1998-2012 for wheat، it was found that the range of CWP was 0.3-1.5 kg m-3 which was wider than that reported earlier by the FAO، i.e. 0.8-1.0 kg m-3. Nevertheless، it is in the range proposed by Zwart and Bastiaanssen in 13 countries from five different continents. The wide ranges of CWP indicate tremendous opportunities for increasing the agricultural productions with less water. The maximum measured wheat water productivity (CWPI) for irrigation water alone and for irrigation+ effective rainfall (CWPI+Re) was 2.1 and 1.5 kg m-3، respectively، in Karaj region، where drip irrigation and deficit irrigation management were applied. Also، the minimum measured wheat CWPI and CWPI+Re was observed in Kerman region under surface irrigation. The maximum measured wheat CWPI and CWPI+Re in Mashhad region was 1.9 and 1.5 kg m-3، respectively، under deficit irrigation management. The results showed that wheat CWPI and CWPI+Re of 1.6 and 1.1 kg m-3 could be considered as the optimum levels in cropping system of Mashhad region. The depths of irrigation water alone and total applied water (irrigation +effective rainfall) for optimum level of wheat CWP under deficit irrigation management were 300 and 420 mm، respectively.