سنت واقع‌گرايي در ايران

REALIST TRADITION IN IRAN

يكي از پايه­ هاي تدوين نظريه­ هاي بومي روابط بين ­الملل، توجه به سنت­هاي فكري و عملي در طول تاريخ روابط خارجي يك كشور است. البته ايرانيان در طول تاريخ چه در سطح نخبگان سياسي و چه در سطح نخبگان علمي و فرهنگي تصور و فهم ثابتي از سياست جهاني نداشته‌اند و برداشت‌هايشان در نتيجه شرايط خاص تاريخي چه در داخل و چه سطح منطقه‌اي و بين‌المللي دچار تحول شده است. استدلال اصلي اين مقاله آن است كه مي‌توان تداوم عنصري واقع‌گرايانه را در بسياري از اين تصورات و برداشت‌هاي متفاوت ديد. كاوش در اين فهم‌ها و ضعف‌ها و قوت‌هاي آنها مي‌تواند راه را براي توليد نوعي نظريۀ «واقع‌گرايانۀ ايراني» در مورد روابط بين‌الملل با اتكا بر فرهنگ ايراني و تجارب تاريخي هموار كرده و به فهم رفتار سياست خارجي ايران در دوره­ هاي مختلف كمك كند. اين پژوهش در تلاش براي روشن ساختن خصوصيات سنت واقع‌گرايي در ايران نشان مي‌دهد كه چهار تقرير اصلي از «واقع‌گرايي ايراني» را مي‌توان تشخيص داد كه عبارت‌اند از: منطقه‌اي، انقيادي يا تسليم‌طلبانه، عمل‌گرايانه و انتقادي/مواجهه‌جويانه. اين تقريرات بيشتر براساس نگاه سياستمداران و دولتمردان و تا حدي براساس عملكرد سياست خارجي ايران استخراج شده­ اند.

One of the bases for development of an Iranian theory of international relations is the intellectual and practical traditions found in the course of Iran‟s history. The ways in which Iranians have perceived and understood world politics, however, have not been monolithic and have changed in the course of time due to particular historical circumstances inside Iran at the regional and international levels. Yet, this article argues that one may see the persistence of some „realist‟ elements in many of these various perceptions. Exploring into these understandings may pave the way for the generation of „Iranian Realism‟ as an endogenous Iranian theory of international relations based on Iranian culture and historical experiences. It may also shed light on Iran‟s foreign policy behavior in different periods. The article shows that four main types of Iranian „realism‟ can be recognized on the basis of Iranian politicians‟ attitude and their practice in foreign affairs. They include regional, submissive, pragmatic, and critical/confrontationist realisms.