سلـب تابـعيت از نگاه حقوق اسـلام و نظـام بين المـللي حقـوق بشـر

The Revocation of Nationality in the view of Islamic Legal System and International Human Rights Law

امروزه تابعيت، يك حق بنيادين بشري، بستر هويت، زمينه‌ساز حفظ كرامت انساني و برخورداري از عدالت و امنيت براي افراد به‌شمار مي‌رود. سلب تابعيت، پيامدهاي ويرانگري چون فقدان حمايت حقوقي، نداشتن حق مشاركت در امور عمومي و فرايندهاي سياسي، دسترسي ناكافي به مراقبت‌هاي بهداشتي و آموزش، ضعف در اشتغال و استخدام، شانس اندك براي كسب مالكيت، محدوديت‌هاي مسافرتي، محروميت اجتماعي، ابتلا به فقر، آسيب‌پذيري در برابر قاچاق انسان، و آزار و اذيت و خشونت را براي فردِ سلب تابعيت‌شده به‌همراه خواهد داشت. به علت چنين پيامدهايي است كه اختيار دولت‌ها در توسل به سلب تابعيت از سوي قواعد نظام بين‌المللي حقوق بشر به‌شدت محدود شده است؛ از‌اين‌رو زمينه‌هاي اين اقدامبايد به صورت كاملاً مضيق تفسير شود.در نظام حقوقي اسلام نيز سلب تابعيت تنها در تابعيت قراردادي و آن‌هم فقط در مواردي كه افراد تعهدات خود بر مبناي قرارداد ذمه را نقض كرده ‌باشند امكان‌پذير و مجاز است. مقالۀ حاضر بر آن است تا با روش توصيفي- تحليلي به واكاوي رويكرد نظام حقوقي اسلام و نظام بين‌المللي حقوق بشر نسبت به سلب تابعيت بپردازد.

The present article aims to investigate the revocation of nationality under the Islamic legal system and International Human Rights Law (IHRL) through a descriptive-analytic method. Nationality is a fundamental human right, a ground and basis of identity, dignity, justice, peace and security for the persons. Having no legal protection or right to participate in political processes, inadequate access to health care and education, poor employment prospects and poverty, little opportunity to own property, travel restrictions, social exclusion, vulnerability to trafficking, harassment, and violence are some devastating consequences of being deprived of nationality. Due to the said consequences and impacts, resort to deprivation of nationality by states is highly restricted through the IHRL regulations and grounds for this act must be construed restrictively. Furthermore, in Islamic Law, only in the case of breaching obligations stipulated in the Tribute Agreement by the recognized non-Muslim individuals in Contractual Nationality that revoking nationality is permissible.