انگيزه‌ هاي اقتصادي و ديني ايرانيان در مصالحه با عرب‌ ها در قرن نخست بر اساس عهدنامه‌ها (رويكرد مقايسه‌ اي)

(Iranian economic and religious incentives in compromising with Arabs in the first century based on treaties (A comparative approach

فتح سريع و برق‌ آساي ايران به‌دست عرب‌ ها كه در بسياري از شهرها و مناطق، دست‌كم پس از شكست در نبرد نهاوند، بدون مقاومتي جدي و سازمان‌ يافته صورت گرفت، از موضوعات جالب ‌توجه در تاريخ ايران و اسلام است. در اين ميان، بررسي انگيزه‌ هايي كه موجب شد ايرانيان در بسياري از شهرها با فاتحان مسلمان مصالحه كنند، اهميتي ويژه دارد. جست‌ و جو در عهدنامه‌ ها و صلح‌ نامه‌ هايي كه در قرن نخست هجري ميان ايرانيان و عرب‌ ها منعقد شد، براي دست‌ يابي به اين انگيزه‌ ها بسيار مفيد و كارگشا خواهد بود. مطالعۀ اين عهدنامه‌ ها نشان مي‌ دهد انگيزۀ كسب منافع اقتصادي يا دفع ضررهاي مادي و نيز تلاش براي دست‌ يابي به امنيت جاني و مالي، در تمايل ايرانيان به مصالحه با عرب‌ ها بيشترين سهم را داشته است؛ به‌گونه‌ اي‌ كه در بيشتر عهدنامه‌ ها، حفظ منفعت و دفع مضرت مادي، نخستين و مهم‌ترين خواستۀ ايرانيانِ مصالحه‌ جو بوده و حفظ دين و معتقدات زرتشتي، در واداشتن آنها به مصالحه، سهم كمتري داشته است. اين نوشتار، با بررسي عهدنامه‌ هاي موجود ميان ايرانيان و عرب‌ ها در سدۀ نخست هجري، قصد دارد به واكاوي سهم هر يك از انگيزه‌ هاي اقتصادي و ديني ايرانيان در كشاندن آنها به مصالحه بپردازد و در نهايت، امكان مقايسۀ اين دو نوع انگيزه را براي خواننده فراهم كند.

The quick conquest of Persia by the Arabs, which took place in many cities and regions, at least after the defeat of Nahavand, without serious and organized resistance, is one of the the most interesting issues in the history of Iran and Islam. Meanwhile, the study of the motivations that made Iranians compromise Muslim conquerors in many cities is of a high significance. Searching in treaties and peace agreements that were concluded between Iranians and Arabs in the first century A. H. would be very useful for achieving these motives. The study of these treaties shows that the incentive to obtain economic benefits or to repatriate material losses, as well as efforts to achieve Life and financial security, has had the largest share in the Iranian desire for reconciliation with the Arabs. As in most treaties, the maintenance of the benefits and the dispossession of material property was the first and most compelling demand of Iranians, and the preservation of Zoroastrian religions and beliefs had a smaller share. This article, by examining the existing treaties between Iranians and Arabs in the first half of the first century A. H., aims to study the contribution of each of the Iranian economic and religious motives to compromise them, and ultimately provide the reader with the possibility of comparing these two types of motivation.