پان‌ايسم در خاورميانه؛ نگاهي به پان‌ ايرانيسم – پان‌ عربيسم - پان‌ اسلاميسم مطرح‌ شده در دهۀ 1960م./1340ش

Paneism the Middle East A Look at Pan-Iranism, Pan-Arabism, Pan-Islamicism in the 1960s

خاورميانه در قرن بيستم به ­ويژه پس از جنگ جهاني دوم، تجربه چندين هم ­گرايي و واگرايي قومي، مليتي و ديني را داشته است. يكي از اين هم­ گرايي­ ها، حركت «پان­ايسم» بود. پان­ عربيسم، در اين دوره با رهبري جمال­ عبدالناصر، جان تازه­ايي گرفت. در مقابل، ناسيوناليسم ايراني نيز در اشكال مختلف پررنگ ­تر شد. پان­اسلاميسم نيز يكي ديگر از جريانات هم­گرايي­ آن سال‌ها بود كه بر وحدت اسلامي تأكيد مي‌كرد. آنچه پان­ عربيسم و پان­ ايرانيسم را در اين برهۀ زماني مقابل هم قرار مي ­داد، به­ كار­بردن واژه­ هاي‌ نامانوس براي برخي از نقاط ايران بود. با توجه به آنچه گفته شد، پرسش اصلي آن است كه شيوۀ برخود نهادهاي ملي و مدني ايران با پان­ عربيسم مطرح شده از سوي ناصر چگونه بود؟ فرض بر آن است كه با وجود مخالفت تمام نهادهاي سياسي و مدني، حكومت ايران كه به ­دنبال تنش­ زدايي در منطقه بود با طرح دوبارۀ پان ­اسلاميسم، مردم خاورميانه را به هم­ گرايي با واسطۀ دين اسلام دعوت نمود. اين بررسي بر اساس اسناد و مدارك موجود در اين باره تنظيم و با روش توصيف و تحليل ارائه شده است.

MiddleEasthasexperienced several ethnic, national, and religious convergences and divergences along the 20th century, especially after the World War II. Paneism was one of the mentioned convergences. Pan-Arabism took a fresh start with Gamal Abel Nasser's leadership in this period. Iranian nationalism was also mutually highlighted in various forms. Emphasizing the Islamic unity, Pan Islamicism was another trend of convergence of those years.Whatcausepan-Arabismandpan-Iranismbeing confronted in this period of time was the use of indecent words for some parts of Iran. The main question, according what was mentioned above, is: How did Iranian national and civil institutions confront with Nasser's proposed pan-Arabism? It is assumed that the Iranian government, which sought to reduce tentions in the region, invited the Middle East people to converge with the religion of Islam through bringing pan-Islamism up again, in spite of the opposition of all Iranian political and civil institutions. ­Using a descriptive – analytic method, this study has been accomplished based on available documents.