نگاهي ايراني به فهم موانع و ناكامي در روابط تهران - باكو

Iranian Perspective to Understand the Obstacles and Failure in Relations between Tehran - Baku

روابط آذربايجان با ج. ا. ايران تحت تأثير وجهه آن به عنوان كشوري شيعي و تحت حاكميت يك دولت سكولار فعال شكل گرفته است. در اين ميان، بيش از آنكه عوامل جغرافيا، مذهب و قوميت باعث تقويت روابط شده باشد، از آن ممانعت كرده است. اين كشور در اغلب مواقع، نقش مخالف ايران را در منطقه ايفا مي­كند و به­رغم جمعيت عمدتاً شيعه، حكومتي غربگرا دارد و شديداً تلاش مي­كند تا به آن چيزي كه ايران نيست، تبديل شود. بررسيِ كليِ روابط خارجي آذربايجان در ارتباط با ايران نشان مي­دهد كه اين روابط عموماً مبتني بر حسن همجواري بوده و از نظر تجاري در سطحي نه چندان مطلوب قرار دارد؛ اما در كنار آن، به لحاظ سياسي و همچنين از بعد امنيتي دارايِ چالش­هايي بوده است. عوامل و دلايل متعددي در اين ارتباط دخيل و موجبات واگرايي دو كشور را در قالب يك نظام معنايي منفي فراهم آورده است. اما در اين مقاله، مشخصاً از «زاويۀ ديد ايران» به اين روند نگريسته مي‌شود و در اين راستا، مسائلي همچون قوم­گرايي، برخي تحركات ضدايرانيِ باكو، چالش‌هاي رژيم حقوقي و نظامي­گري در قلمرو خزر، و همكاري­هاي پر ابهام آذربايجان با اسرائيل و همچنين آمريكا از جمله عوامل مؤثر در اين قضيه محسوب مي­شوند كه ايران نيز نسبت به آنها حساسيت ويژه­اي دارد. نظر به اين مهم، مقالۀ حاضر، ضمن بررسيِ متغيرهاي اثرگذار در ناكامي روابط دو كشور، به‌گونه­اي توصيفي - تحليلي به واكاوي و تبيين مجموعه عوامل مورد ادعا در اين خصوص مي ­پردازد

Azerbaijan’s relations with the Islamic Republic of Iran have been shaped by its status as a Shia state under an actively secular government. In this regard, religion, ethnicity and geography have does more to hinder than help ties between Azerbaijan and Iran. While Azerbaijan is majority Shia - aside from Iraq, the only state neighboring Iran to not be predominantly Sunni - its secular leadership views the Iranian doctrine of guardianship of the jurist as a danger to the regime’s survival. Baku emphasizes Azeri nationalism over Islamic solidarity and has sought to remove religion from the public sphere; it regularly charges Tehran with backing preachers and religious extremists in Azerbaijan, claiming Tehran aims to overthrow the Aliyev regime. Iran, in turn, sees this ethnic focus as an attempt to foment secession among Iran’s ethnic minorities in the border region between the two states, and views Azerbaijan as aggressive in bringing in outside powers and claiming mineral rights in the Caspian