چارچوبي براي درك ساختار منطقي فرآيندهاي طراحي شهري

A Framework for Understanding Logical Structure of Urban Design Processes

فعالان طراحي شهري، بنا بر آموزش دانشگاهي و نظام هاي اداري، معمولاً بر پايه فرآيند به طراحي مي پردازند. گرچه فرآيندها حكم منطق مدون دارند، ولي در بسياري موارد به نظر مي رسد كه در عمل، عمق منطقي شان پنهان مانده، و از كار باز مي ماند. به اين صورت، يا روند طراحي در ذهن طراح باقي مانده و فرآيند به ابزاري فرمايشي و نمايشي كاسته مي شود و يا طراح آن چنان باخته فرآيند مي شود كه به جاي استفاده ابزاري از آن، كارگزاري بي اراده در پيمودن مراحلش مي شود. مروري بر متون فارسي مرتبط نيز نشان مي دهد كه با وجود توجه گسترده به فرآيندهاي تخصصي طراحي (شهري)، منطق بنيادين نهفته در آن كم تر مورد اشاره قرار گرفته است. فقدان چنين منبعي كه بدون درگير شدن با مفاهيم پيچيده فلسفي راهنماي طراحان - به ويژه براي دانشجويان شهرسازي- باشد ممكن است كاربرد فرآيندها را براي آنان مشكل و يا پرابهام سازد. در اين راستا، اين مقاله با هدف آسان تر كردن پيوند منطق فردي با منطق مدون فرآيندها، تلاش دارد كه استخوان بندي منطقي فرآيندها را از مفاهيم تخصصي شهرسازي پيراسته و آن را با زباني ساده و صريح (و البته بدون درگير شدن با جزييات فلسفه علم) نمايش دهد. براي رسيدن به اين خواسته، نخست تناسب روش پژوهش علمي با فرآيند طراحي شهري توجيه شد. تا پس از معرفي الگويي ارايه شده از زنجيره منطقي شكل گيري پژوهش علمي در جامعه شناسي، اين الگو براي شناسايي منطق فرآيندهاي طراحي شهري پيشنهاد شود. توان اين الگو براي تحليل منطق بنيادين اين فرآيندها در بررسي دو مورد خانواده فرآيندهاي خردگرا و تعاملي، نشان داده مي شود. با بررسي اين موردها و مقايسه شان با هم، توان اين الگو و چگونگي بهره گيري از آن براي هدف ياد شده و د رنتيجه شناخت فرآيندهاي سازگار با مساله شهري مور دنظر، ويرايش و بهره گيري درست از آن ها و نيز جلوگيري از كاربردهاي نا به جا و جا به جا و يا منفعلانه از آن ها روشن تر خواهد شد.