تحليل روان‌شناسانه رمان زقاق المدق اثر نجيب محفوظ

A Psychological Criticism of Najib Mahfooz “Zoghagh almadagh” Novel

زقاق المدق یكی از رمان‌های معروف نجیب محفوظ است كه در آن حوادث مربوط به زمان جنگ جهانی دوم به تصویر كشیده شده است. در این رمان شخصیت‌های متفاوتی وجود دارند كه از طبقات اجتماعی مختلفی هستند. این جستار برآن است بر‌اساس اصول نقد روان‌شناسی و نظریه‌های شخصیت به تحلیل ادبی-روان‌شناسی این رمان بپردازدوگونه‌های شخصیتی این رمان و ویژگی‌های خاص آن‌ها را واكاوی و هدف نجیب محفوظ از خلق چنین شخصیت‌هایی را بیان كند. این نوشتار بر اساس شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است.اینگفتار در‌صدد پاسخ به این پرسش‌ها نیز هست: هدف «نجیب محفوظ» از خلق چنین گونه­های شخصیتی چیست؟. چه عواملی در ساخت و شكل­گیری شخصیت‌‌های این رمان تأثیر بیشتری دارند؟. كشمكش دنیای درونی «حمیده» چگونه شكل می‌گیرد و نتیجۀ آن چیست؟. عوامل گرایش «حسین كرشه» به حس برتری طلب انتقام جویانه چیست و سرانجام او چگونه است؟. رفتارهای ناهنجار و دیگر آزار «زیطه» به چه شكل‌هایی نمود می‌یابند؟. رفتارهای پارانوییدی «سلیم علوان» چگونه بروز می‌كنند و چه تأثیری بر زندگی او دارند؟ بر اساس یافته‌های پژوهش نجیب محفوظ در این رمان به مسائل روانی و شخصیتی بسیار توجه كرده است. او با خلق گونه‌های شخصیتی مختلف فضای ناگوار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی جامعۀ مصر در دهه سی میلادی و جنگ جهانی دوم را به نمایش می‌گذارد و مشكلاتی را كه مردم این جامعه با آن درگیر هستند به خواننده منتقل می‌كند و بازتاب این شرایط نامساعد را در قالب شخصیت‌های رمان نشان می‌دهد. شخصیت‌های این رمان همگی دچار فرجام ناخوشایندی می‌شوند كه متأثر از وضعیت بحرانی این دوران است.

Zoghagh Almadagh is one of the most prominent novels by Najib Mahfooz in which the events concerning World War II are depicted. In this novel, there are various characters belonging to a variety of social classes. This study aims to offer a literary-psychological analysis of this novel in line with the principles of psychological criticism. It pursues to analyze the characterization varieties of the novel along with their special features and further state the purpose of  Najib Mahfooz for creating such personality types. This study is a descriptive-analytic reserach attempting to address these questions: What is the aim of "Naghib Mahfouz" behind the creation of such personality types? What factors are more effective in building and shaping the characters of this novel? How are Hamida’s inner world conflicts formed and what are the consequences? What are the factors leading Hussain Kersha to the superiority sense of revenge and what happens in the end? How are the abnormal and sadistic behaviors of Zita reflected? How do the Salim Alwan’s paranoid behaviors emerge and what effect do they leave on his life? Based on the study findings, Najib Mahfooz has mostly delved into the personality and psychological issues in this novel. He portrays the unpleasant social, economic and cultural situations in the Egyptian society in 1930s and World War II by creating various character types and conveys the problems faced by the people to the readers the reflection of which can be observed within the novel characters. All the characters face an unfavorable destiny rooted in the critical situation of their life period.