تكفير در انديشه كلامي ابوالثنا آلوسي با محوريت تطبيق رويكرد وي بر جريان فكري سلفيه

Takfir in the Theological Thoughts of Abu al-Thana’ al-Alusi, Based on a Comparative Study of His Approach to Salafi Thoughts

مفهوم شناسي منحصر به فرد «سلفيه جهادي» از مفهوم «تكفير» و سعي در توسعه مصاديق آن، ريشه در تفسير خاص از مفاهيم «ايمان»، «كفر» و مسايل مطرح در ذيل آنها دارد. يكي از مهم ترين تلاش هاي سلفيه در تقويت آرا افراطي شان، سعي در انتساب آرا اين جريان به علماي بزرگ اهل سنت همچون ابوالثنا آلوسي است. ليكن با تطبيق منهج آلوسي بر مباني سلفيه در مسيله «تكفير»، تضاد اصولي وي با اين جريان آشكار مي گردد. آلوسي بر خلاف سلفيه و در موافقت با مكتب كلامي اشاعره، مفهوم «ايمان» را به «نفس تصديق» معنا كرده و زيادت و نقصان ايمان را نيز به تصديق نسبت مي دهد. وي در ادامه مخالفت با جريان سلفي گري، جزييت عمل در تحقق اصل ايمان را انكار كرده و فرعيت اعمال در مفهوم «ايمان» را عين باور سلف صالح معرفي نموده است. وي به شدت از توسعه مصاديق «تكفير» در بين علماي اهل سنت انتقاد كرده، و تلاش دارد تفاسير تكفيري ارايه شده از آيات را توجيه كند. آلوسي در جهت تاييد روش ضدتكفيري خود، اصل «عذر به جهل» و «تاويل» را با معرفي شروط و موانع آن مي پذيرد. تمييز دادن بين تكفير «معين» و «مطلق» و تقسيم «كفر» به دو نوع كفر «اعتقادي» و «عملي» را مي توان نمادهاي ديگري از تضاد آلوسي با سلفيه در حوزه تنقيح مفهوم «تكفير» برشمرد. مقاله حاضر با روش تحليلي ـ توصيفي به موضوع مي پردازد.

Jihadi Salafi’s unique definition of the concept of "Takfir"(accusing others of unbelief) and the attempts to spread it are rooted in the limited conceptual understanding of "faith", "unbelief" and the issues relating to them. One of the major efforts of Salafis efforts to reinforce their extreme views is attributing their ideas to great Sunni scholars, such as Abu al-Thana’ al-Alusi. However, when we compare Alusi’s ideology about “Takfir” with that of Salafism, we find that there is a basic contradiction between the two. Contrary to Salafism, Alusi, like Ashʹarite theological school defines "faith" as "the very assent (tasdiq)" and attributes the strength and weakness of faith to assent. Expressing his determined opposition to the Salafi movement, he denies the particularity of action in the realization of the principle of faith and considers the marginality of action in the concept of "faith" as the very belief to which early pious Muslims adhered. He strongly criticizes the innumerable instances of "Takfir" among Sunni scholars and tries by citing evidence from the Quran, to point out the Takfiri interpretations presented by the Salafis. In order to confirm his hardline stance against Takfiri approach, Alusi establishes the principle of " using ignorance as an excuse " and "hermeneutics" while highlighting its conditions and legal impediments. Making a distinction between the type of "certain" Takfir and "absolute" Takfir and dividing "unbelief" into two kinds: "doctrinal" and "practical" are other examples of Alusi’s disagreement with Salafism about framing the concept of "Takfir". The present paper seeks to expound this subject and uses a descriptive- analytical method.