آشكارسازي تغييرات بستر رودخانه و بررسي مورفولوژي رودخانه اي با توجه به تاثير ساختارهاي زمين شناسي (مطالعه موردي: رودخانه زرينه رود)

Detecting the Changes in the River Bed and the River Morphology Based on Geological Structures (Case Study: Zarrineh River)

محيط هاي رودخانه اي به دليل وجود شرايط مناسب زيست همچون وجود خاك حاصل خيز و آب در دسترس همواره مورد توجه انسان ها بوده است. اين محيط ها بويژه مناطق بلافصل رودخانه از مناطق پويا و فعال از نظر فعاليت هاي فرسايشي مي باشند. شناخت شرايط فرسايش كناري، ترك بستر، تغييرات رخ داده در بستر جريان، الگوي رودخانه و مواردي از اين قبيل مي تواند كمك مهمي در مديريت اين عرصه از طبيعت باشد. در اين پژوهش سعي شده است با استفاده از تصاوير ماهواره اي(لندست) و داده هاي توپوگرافيك و زمين شناسي تغييرات مورفولوژيكي رخ داده در دو بازه مكاني از بستر رودخانه زرينه رود(جيغاتو) مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد. نرم-افزارهاي ArcGISو ENVI از مهمترين ابزارهاي مورد استفاده در تحقيق بودند كه جهت آماده سازي و استخراج داده ها مورد استفاده قرار گرفتند. طبق نتايج بدست آمده از پژوهش بازه دوم از منطقه مورد مطالعه كه در يك منطقه دشتي واقع شده به شدت تحت تاثير گسل ها قرار داشته و روند كلي جريان رودخانه در چندين نقطه به ناچار تغيير مسير داده و از مسير گسل پيروي كرده است. همچنين الگوي رودخانه در بخش هايي كه تحت تاثير گسل قرار گرفته به صورت مستقيم و در مواردي از نوع سينوسي است. در حالي كه در ساير بخش ها الگوي عمومي رودخانه از نوع پيچانرودي است. در سه دوره زماني مورد مطالعه در هر دو بازه مكاني 1 و 2 از مساحت بستر رودخانه كاسته شده است به گونه اي كه مساحت بستر رودخانه از 5/6 كيلومتر مربع به 43/5 كيلومتر مربع در بازه 1 و از 19/6 كيلومتر به 87/4 كيلومترمربع در بازه 2 رسيده است. ميزان فرسايش كناره اي در بازه يك بين سال 1975 تا 1989 حدود 4/2 كيلومترمربع و بين سال هاي 1989 تا 2010 حدود 44/2 كيلومترمربع مي باشد. اين مقدار براي بازه دوم به ترتيب 2 و 49/1 كيلومترمربع است. در مقابل اين تخريب بخش هاي زيادي از رودخانه نيز به دليل تغيير مسير و جابجايي بستر خشك شده و يا به صورت درياچه هاي مياندري در حواشي رودخانه باقي مانده است كه براي سالهاي 1975 تا 1989 و 1989 تا 2010 به ترتيب برابر با 44/3 و 48/2 كيلومتر مربع در بازه يك و براي بازه دو 29/3 و 52/1 كيلومترمربع مي باشد.

Because of providing proper living conditions, high soil fertility and accessibility to water resources fluvial environments have always been considered as desirable areas for human beings. Such areas, especially the stream environments have also been dynamic areas in terms of erosion processes. A study of bank erosions, sedimentation and changes occurring in the current river beds, streams patterns and the like can be an important contribution to the field of nature management. This study has tried to use satellite imagery (Landsat), topographic and geological data, to investigate and assess the morphological changes which have occurred at two parts of the Zarine River (Jigatoo River). ArcGIS and ENVI software were the most important tools which were used to prepare and extract data in this study. According to the results, the second part of the area under study, which is located in a plain area, has been severely affected by the faults, and the direction of the river flow was forced to change path at several points following a fault path. The river pattern at this area is direct and in some cases the sinusoidal in sectors has been affected by the fault, while the general pattern is meander in other parts of the river. In the three time periods considered for the study both intervals number 1 and 2 of the riverbed area show reduction. This is to say that the area of the riverbed has reached 5.6 sq. km to 5.43 sq. km in the part of 1 and 6/19 km to 4.87 in the part 2. The river bank erosion rate between 1975 -1989 and 1989 - 2010 is respectively approximately 4.2 sq. km and 2.44 sq. km in part 1. This value for the second interval is respectively 2 and 1.49 sq. km. As a result of this destruction the large parts of the riverbed has dried due to redirection and relocation or has turned into meander lakes on the margins being respectively 3.44 and 2.48 sq. km in part 1and 3.29 and 1.52 is km in part 2 for the years 1975 to 1989 and 1989 to 2010.