بررسي تبيين سريان ادراك در هستي با توجه به حيثيت تجردي ماديات در حكمت متعاليه

A Critique of the Generalization of Understanding to the Whole World and its Explanation in Transcendental Philosophy by Considering the Non-physical Facet of Physical Entities

بيشتر فيلسوفان در طول تاريخ نه تنها نتوانسته اند شعور همگاني موجودات را به لحاظ فلسفي به اثبات برسانند، بلكه بر اساس برخي ادله، شعور ماديات را انكار كرده اند. حكمت متعاليه در مقام ارايه تبييني فلسفي از اين آموزه ديني گام هايي ارزنده برداشته و صدرالمتالهين و تابعان حكمت متعاليه در مقام تبيين عقلي و استدلال بر آن برآمده اند. در اين مقاله با به كارگيري روش توصيفي ـ تحليلي و با رويكردي تطبيقي و انتقادي، تبيين سريان ادراك در ماديات با توجه به حيثيت تجردي آنها بررسي شده است. يافته هاي پژوهش حاضر حاكي از آن است كه هرچند صدرالمتالهين و بسياري از انديشمندان، تبيين يادشده را پذيرفته و آن را به عنوان يكي از راه هاي جمع بين اعتقاد به شعور همگاني موجودات بر اساس دليل مساوقت از يك سو و پذيرش ادله تجرد علم از سوي ديگر مطرح كرده اند، درستي آن كانون ترديد است. البته به اعتقاد نويسنده، هرچند نمي توان با اين دليل به اثبات شعور همگاني موجودات پرداخت، با استناد به آيات و رواياتي كه به دلالت مطابقي و يا التزامي بر سريان ادراك در موجودات دلالت دارند مي توان به اين نتيجه دست يافت كه هر موجودي ـ از جمله ماديات از آن جهت كه مادي هستند ـ بهره اي از علم دارد.

Throughout history, most philosophers have been incapable of proving the universal conscience of all creatures in a philosophical term; rather, they have denied any conscience in physical entitites, based on some evidences. Transcendental philosophy has made valuable efforts to present a philosophical explanation for this religious teaching, and Mulla Sadra and the followers of transcendental philosophy have attempted to explain it intellectually and rationally. In the present article, through a descriptive-analytical method and using a comparative-critical approach, an explanation of the generalization of understanding to physical entities by considering their non-physical facet has been investigated. The findings of the present research suggest that although Mulla Sadra and many other thinkers have accepted the abovementioned explanation, putting it forward as one of the ways to reconcile the belief in universal conscience of all beings based on the concomitance on the one hand and the acceptance of the reasons for abstractness of knowledge on the other hand, its verity is doubted. However, the writer believes that although one cannot prove the universal conscience of all beings using this reason, we may adduce those Quranic verses and traditions that denote comparatively or essentially the influence of perception in beings to conclude that any being – including material ones – somewhat enjoy knowledge.