مقايسه نبكاهاي گونه‌هاي گياهي خارشتر، اسپند و سبد پاكوتاه براي تثبيت ماسه‌هاي روان با استفاده از الگوريتم TOPSIS (مطالعه موردي: منطقه صمدآباد شهرستان سرخس)

Application of TOPSIS algorithm in order to identify the most suitable plant species to form Nebkhas for stabilizing sand particles (Case study: Samad-Abad, Sarakhs, Iran)

نبكا‌ها گروهي از اشكال ناهمواري ترسيبي هستند كه بر اثر تجمع رسوبات بادي در اطراف گياهان شكل مي‌گيرند و ايجاد و توسعه آن‌ها متاثر از عوامل گوناگوني است. توسعه چشم‌انداز نبكا مي‌تواند به‌عنوان عاملي به‌منظور حفظ هماهنگي بين نيروهاي عمل‌كننده زيست‌محيطي و كاهش آثار تخريبي ماسه‌هاي روان بر سيستم‌هاي انساني عمل كند. در اين راستا شناسايي سازگارترين گونه گياهي نبكا از اهميت بسياري برخوردار است. هدف از اين پژوهش، ارزيابي مقايسه‌اي نبكاهاي منطقه صمدآباد شهرستان سرخس با استفاده از الگوريتم TOPSIS و معرفي مناسب‌ترين گونه گياهي نبكا براي تثبيت ماسه‌هاي روان از طريق تحليل مولفه‌هاي مورفومتري آن است. به اين منظور، ابتدا مهم‌ترين مشخصه‌هاي مورفومتري 120 نبكا نظير ارتفاع نبكا، طول نبكا، حجم نبكا، ارتفاع گياه، محيط گياه، طول گياه و حجم گياه، از گونه‌هاي سبد پاكوتاه، اسپند و خارشتر با روش استفاده از ترانسكت اندازه‌گيري شد. سپس با ارزيابي مقايسه‌اي آن‌ها ا TOPSISز طريق الگوريتم، مبادرت به اولويت‌بندي نبكاهاي مطالعاتي شد. نتايج نشان مي‌دهد كه نبكاي گونه اسپند با وزن 0 بيشترين ارجحيت و بهره‌وري را براي تثبيت ماسه‌هاي روان دارد. نبكاي گونه خارشتر نيز با وزن 0/566 نسبت‌به نبكاي گونه سبد پاكوتاه از ارجحيت بيشتري برخوردار است. در مقابل نبكاي سبد پاكوتاه با وزن 0/073 كمترين ارجحيت و بهره‌وري را داشت كه نتيجه حاصل‌شده به‌دليل ويژگي‌هاي نامطلوب ريخت‌شناسي اين گونه در مقايسه با دو گونه موردبررسي ديگر است و توسعه چشم‌انداز آن‌ها در منطقه موردمطالعه به هيچ عنوان پيشنهاد نمي‌شود. نتايج اين پژوهش در مديريت سيستمي مناطق بياباني و طرح هاي تثبيت ماسه هاي متحرك شهرستان سرخس ارزنده خواهد بود.

Environmental crisis and the consequent loss of natural resources are the main reasons which force managers to pursue methods to manage risks and solve environmental tensions. This study was conducted in Samad-Abad as a center of wind erosion located in the southern part of Sarakhs region, Islamic Republic of Iran, near the Turkmenistan border and the Tajan River. Following field investigations and satellite imagery analysis, the study area was determined. Using 6 transects (3 upwind and 3 leeward), each 100 m long, we measured nebkhas’ morphometric characteristics (including height, length & volume) and plant characteristics (including height, perimeter & volume). Fourteen nebkhas were analyzed for each species (Stipagrostis, Alhagi and Peganum). In a comparative analysis of nebkhas associated with Stipagrostis, Peganum and Alhagi using TOPSIS model, the final weight was calculated as 0.434, 0.521 and 0.055 for Alhagi, Peganum and Stipagrostis, respectively. Therefore, as clearly explained by the TOPSIS model, Peganum is revealed to be the most suitable plant species for stabilizing moving particles in the region followed by Alhagi and Stipagrostis. Regarding nebkhas’ morphometric characteristics and plant morphological features as the input criteria for AHP model, the results showed Peganum to be the most suitable species for stabilizing moving sands followed by Alhagi and Stipagrostis. Stipagrostis nebkhas, with an average weight of 0.073, showed the least efficiency and desirability. Therefore, it was concluded that the observed result was due to this species’ undesirable morphological traits compared with the two others species in the study. Consequently, developing the landscape cover by this species is not advised.