بررسي تشابه دانه‌بندي و كاني‌شناسي رخساره‌هاي ژيومورفولوژيك با رسوبات بادي عبوري از جاده يزد‌ـ ميبد

Investigating the Granulometry and Mineralogical Similarities of Geomorphological Facies with Aeolian Sediments Crossing Yazd-Meybod Road

انتشار گرد و خاك و حركت ماسه‌هاي روان از متداول‌ترين خطرات طبيعي بر جاده‌هاي بياباني مناطق خشك كشور به‌شمار مي‌رود كه عمدتاً از رخساره‌هاي ژيومورفيك حاشيه جاده منشا مي‌گيرند. لذا شناسايي و كنترل رخساره‌هاي حساس منطقه برداشت و تعيين سهم هريك در توليد ماسه‌هاي روان و ريز‌گردها اثر قابل‌توجهي بر روي كاهش خسارات ناشي از اين پديده‌ها دارد. در اين تحقيق، ابتدا واحدهاي ژيومورفولوژيك حاشيه جاده يزد‌ـ ميبد شناسايي شد، سپس نسبت‌به نمونه‌برداري از اين رخساره‌ها به‌عنوان مناطق منشا و همچنين رسوبات حمل‌شده بر سطح جاده، اقدام شد. نمونه‌ها به دو روش دانه‌بندي (شاخص‌هاي مورفومتري ذرات) و كاني‌شناسي، آناليز شده و با استفاده از روش تحليل خوشه‌اي موردمقايسه قرار گرفتند. نتايج بررسي مورفومتري ذرات نشان داد كه اندازه قطر ميانه و ميانگين رسوبات حمل‌شده بر سطح جاده، به‌ترتيب برابر با 208 و 224 ميكرون است كه باتوجه‌به رابطه قطر ذرات منطقه رسوب‌گذاري با فاصله حمل، بيانگر نزديكي منشا رسوبات حمل شده بر سطح جاده است. همچنين بررسي شاخص كج‌شدگي نشان داد كه وضعيت تقارن منحني دانه‌بندي رسوبات گرفته‌شده از سطح و حاشيه جاده‌، به‌سمت ذرات درشت‌دانه تمايل داشته و عمدتاً جورشدگي ضعيفي دارند كه نشان‌دهنده محلي بودن منطقه حمل آن است. نتايج كاني‌شناسي بين رسوبات حمل‌شده بر سطح جاده و رخساره‌هاي فرسايش بادي نشان داد كه رسوبات حمل‌شده، بر سطح جاده بيشترين درصد تشابه را با عناصر رخساره‌هاي پهنه‌هاي ماسه‌اي و تپه‌هاي ماسه‌اي حاشيه دارد كه به‌عنوان منشا رسوبات جاده‌اي مسير ترانزيتي يزد‌ـ ميبد معرفي شد.

Dust emission and sand mobilization are the common natural hazards in desert roads of Iran, which originate from geomorphological facies of road margin. In this study, the geomorphological units of Yazd-Meybod road margin were distinguished, and the samples were taken from these facies as origin area while roads sediment as the transition area of sediments. The samples were analyzed using morphometric indices and microscopic mineralogy; then, its results were compared using cluster analysis method. The results showed that the median and mean of road sediment grain is 208 and 224 µm, respectively which according to the relationship between transportation distance and diameter of grains in deposition area prove that the origin area could be close to sedimentation area. The skewness index of grain size distribution tend to show coarser grains and poor sorting for road sediments which revealed the local transportation area of sediment particles. The results of mineralogy between road sediments and geomorphological facies around the road showed that the aeolian sediments crossing the road were more similar to sand sheets and sand dunes which can be introduced as the source area of aeolian sediments on the Yazd- Meybod road.