آثار و تبعات اجراي مرحله اول قانون هدفمندسازي يارانه‌ها بر رفاه دهك‌هاي پايين درآمدي در چارچوب رويكرد تحليل مسيرساختاري

The Effects of the First Phase Implementation of Subsidy Targeting on the Welfare of Low Income Households Using Structural Path Analysis

اجراي هر سياست اقتصادي بويژه سياست­ هايي كه دامنه تأثيرگذاري آنها گسترده است، مستلزم شرايط نسبتاً با ثبات اقتصادي و در عين‌حال پيش‌بيني شرايط احتمالي ناشي از اعمال سياست مي‌باشد؛ خصوصاً هرآنچه بر رفاه خانوار اثرات گسترده داشته باشد. زمينه‌هاي اقتصادي فقر در اقتصاد ايران و ناكارآيي دستگاه­هاي حمايتي در شرايط خاص موجب مي شود تا آثار سياست­ هاي اقتصادي بر خانوارهاي كم‌درآمد گسترده باشد. در مواردي، اين اثرات تا اندازه‌اي گسترده است كه سياست گذار را مجبور به ترك آن سياست مي كند و يا روند خلاف جهت آن را برمي گزيند. تحت اين شرايط، تحليل­هايي كه مسير اثرگذاري سياست را نمايان مي­ نمايد، به سياستگذار كمك مي‌كند، تا تصوير روشن‌تري از نتايج احتمالي يك سياست را در اختيار داشته باشد. با همين هدف اين مطالعه، آثار سياست هدفمندي و مسير اثرگذاري آن را بر شاخص رفاه (شاخص هزينه زندگي) در چارچوب ماتريس­هاي حسابداري اجتماعي در دهكهاي مختلف براي مناطق شهري و روستايي مد نظر قرار داده است. اين ماتريس­ها براي سالهاي 1388 و 1390 به‌روز ‌رساني شده‌ و شامل 40 بخش اقتصادي اند. مقايسه شاخص هزينه زندگي خانوار نشان مي‌دهد، آسيب‌پذيري رفاه خانوارها كاهش يافته است؛ اما ميزان آن در دهكهاي درآمدي و در مناطق شهري و روستايي يكسان نبوده است. شاخص هزينه خانوارهاي روستايي بيشتر از شاخص هزينه زندگي در مناطق شهري افزايش يافته است؛ به عنوان نمونه آسيب‌پذيري در بخش توزيع گاز طبيعي در مناطق شهري سه برابر و در مناطق روستايي نزديك به چهار برابر بيشتر از سال 1388 شده، در بخش برق هم در ازاي هر 100 واحد افزايش هزينه در بخش برق (باتركيب سبد سال 90) شاخص هزينه اين بخش براي خانوار شهري 34 واحد و براي خانوار روستايي 46 واحد افزايش داشته، و از ديگاه توزيعي، كاهش رفاه براي دهك با درآمد بالا، كمتر بوده است، و مهمتر آنكه كاهش آسيب پذيري رفاه طبقه متوسط در اغلب بخشهاي اقتصادي از ساير دهكها كمتر است. مسير ساختاري تغييرات هم نشان مي‌دهد، هدفمندي پيچيدگي و درهم‌تنيدگي گسترده‌اي در مسير اثر گذاري تغييرات قيمت سوخت بر شاخص هاي قيمتي بويژه بر شاخص هزينه زندگي خانوارها ايجاد كرده است؛ به طوري كه قبل از اجراي سياست مذكور، افزايش در قيمت سوخت از پنج مسير، شاخص هزينه خانوار را متاثر مي‌كرد، حال آنكه بعد از هدفمندي، افزايش قيمت سوخت از طريق بيست مسير متفاوت شاخص هزينه خانوارها تحت تأثير قرار مي‌دهد.

The implementation of any economic policy that has expansionary effects requires relatively stable economic conditions. Under such conditions it is expected that potential predictable effects of such policy implementation on welfare of households, especially low income households could be evaluated. The economic context of poverty in the Iranian economy and the ineffectiveness of supportive institutions in particular circumstances make the effects of economic policies on low-income households widespread. In some cases, these effects are so broad that policy-makers are forced to leave or select the opposite course of that policy. Under these conditions, analyzes that illustrate the effectiveness path of policy help the policy-maker to have a clearer picture of the probable consequences of a policy. The main aim of this article is to analyze quantitatively the effects of the recent subsidy targeting policy on the welfare index (cost of living index) in different deciles of urban and rural households using social accounting matrix (SAM) approach. For this purpose two updated social accounting matrices for the years 2009 and 2011 have been used. Both matrices include 40 economic sectors. Comparing the cost of living index, we find that welfare vulnerability of households has decreased in general, however the magnitude of welfare reduction differs between rural and urban households among income deciles. Our findings reveal that the cost of living index of rural households is more than the corresponding urban households. The vulnerability in the natural gas distribution sector has tripled in urban areas in 2011and in rural areas it is nearly four times higher than 2009 level. We also find that every 100-unit increase in cost of electricity will potentially increase welfare index of urban and rural household by 34 and 46 units, respectively. From the distribution viewpoint, the welfare loss is lower for high-income deciles. In addition, our findings show that the degree of vulnerability in middle income groups in majority of sectors is less than the other income groups. The structural path of changes shows that subsidy targeting has created wide complexity and entanglement in the path of the effectiveness of fuel price changes on price indices, especially on the household living cost index. Accordingly, before implementing subsidy targeting scheme, the increase in fuel prices was influencing the household cost index in five ways, while after targeting the increase in fuel prices affected it through the twenty different paths.