بررسي وضعيت خدمات كتابخانه‌هاي ديجيتال نابينايان و كم‌بينايان

The Study of the Services for Blind and Visually Impaired Digital Library

كتابخانه‌هاي ديجيتال با هدف ارائه خدمات به‌تمامي مراجعان به‌وجود آمده‌اند. يك گروه از كاربران نيازمند دريافت خدمات، افراد داراي آسيب بينايي هستند. هدف اين پژوهش آشنايي با انواع خدمات كتابخانه‌هاي ديجيتال ارائه‌دهنده خدمات به نابينايان و كم‌بينايان و بررسي ميزان رعايت اين معيارها در كتابخانه‌هاي ديجيتال مورد مطالعه، بوده است. روش‌شناسي: پژوهش حاضر از نوع پيمايش توصيفي و پژوهش كتابخانه‌اي است. با بررسي متون و منابع مرتبط، مؤلفه‌هايي براي ارزيابي خدمات ارائه شده به كتابخانه‌هاي ديجيتال نابينايان و كم‌بينايان در قالب سياهه وارسي، متشكل از دو بخش حاوي مؤلفه‌هاي مربوط به بخش «منابع» (۲۲ مؤلفه) و بخش «امكانات و تسهيلات» (۲۴ مؤلفه) تهيه شد. سپس براي هر يك از كتابخانه‌هاي مورد بررسي، سياهه وارسي‌اي تكميل گرديد. داده‌هاي حاصل، پس از استخراج از سياهه وارسي، با استفاده از نرم‌افزار آماري ۱۷SPSS مورد تجزيه‌وتحليل و ارزيابي قرار گرفت. يافته ها: از بين كتابخانه‌هاي مورد بررسي، دو كتابخانه «سازمان ملي نابينايان كانادا» و «كتابخانه نابينايان هلند» بيشترين و «كتابخانه هند (كتابخانه كتب بريل برخط)» و «كتابخانه كنگره (خدمات كتابخانه ملي براي نابينايان و معلولين جسمي)» كمترين ميزان ارائه منابع به نابينايان و كم‌بينايان را به خود اختصاص مي‌دهند. در بين منابع نيز «كتاب بريل» (با استفاده در ۱۵ كتابخانه)، «كتاب الكترونيكي» (با استفاده در ۱۳ كتابخانه) و «كتاب درشت‌خط» و «كتاب ديجيتال گويا» (هر يك با استفاده در ۱۲ كتابخانه)، بيشترين ميزان ارائه را در كتابخانه‌هاي ديجيتال نابينايان و كم‌بينايان به خود اختصاص داده‌اند. همچنين يافته‌ها نشان داد كه مؤلفه «عدم استفاده از جداول بدون عنوان»، با استفاده در ۱۶ كتابخانه بيشترين و «پشتيباني از صفحه‌كليد بريل»، كمترين ميزان استفاده را داشته است. در بين كتابخانه‌هاي مورد بررسي نيز، كتابخانه «سازمان ملي نابينايان كانادا» ‌ بيشترين و «كتابخانه كنگره (خدمات كتابخانه ملي براي نابينايان و معلولين جسمي)» كمترين ميزان استفاده از امكانات و تسهيلات را به خود اختصاص داده‌اند. بحث و نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش نشان داد كه كتابخانه‌هاي مورد بررسي كمتر از ۵۰ درصد خدمات و منابع مورد انتظار را در كتابخانه خود ارائه داده‌اند. بنابراين مي‌توان چنين استنباط نمود كه با وجود اينكه كتابخانه‌هاي ديجيتال نابينايان و كم‌بينايان گام‌هاي اوليه را در جهت ارائه خدمات و منابع به كاربران برداشته‌اند؛ اما تا رسيدن به حد كمال فاصله بسيار دارند. با توجه به اين‌كه افراد داراي آسيب بينايي قشر وسيعي از مردم جهان را تشكيل مي‌دهند، نمي‌توان نيازهاي اطلاعاتي آنها را ناديده گرفت. بنابراين لازم است كتابخانه‌ها به‌منظور ارائه خدمات هر چه بيشتر به كاربران خود همگام با فناوري‌هاي نوين قدم برداشته و به‌پيش روند. ميزان خدمات ارائه شده در كتابخانه نه‌تنها مي‌تواند معياري براي اندازه‌گيري سطح خدمات كتابخانه باشد، بلكه مي‌تواند معياري براي اندازه‌گيري سطح تمدن اجتماعي يك جامعه نيز باشد.

Libraries are created to provide services to all its clients. Visually impaired users are a group of users who need to receive services. This research aims to study the type of digital library services for the blind and visually impaired people as well as evaluating the compliance of the features and components in these libraries. METHODOLOGY To do the descriptive survey, the related texts were reviewed and consulted. Then, the criteria and components of the blind and visually impaired digital library services were extracted to design a checklist (consisting of two parts: a component on the resources (22 elements) and the other on facilities (24 elements). The checklist was completed for each libraries survey. The collected data were analyzed using SPSS software. FINDIGNS Among the libraries of the study, Canadian National Institute for the Blind Library (CNIB) and FNB Netherlands library ranked highest while Online Braille Library and National Library Service for the Blind and Physically Handicapped ranked lowest in terms of the resources services, respectively. Among the analyzed resources, Braille book (being used in 15 libraries ranked highest, E- book (used in 13 libraries), and Full-length book along with Digital talking book (used in 12 libraries) got the second and third ranks, respectively. Also, regarding the blind and visually impaired digital libraries, CNIB and National Library Service for the Blind and Physically Handicapped reached the highest and lowest scores, respectively. CONCLUSIONS The results showed that less than 50 percent of the surveyed libraries expected services and resources. Thus, it can be concluded that the blind and visually impaired digital libraries provide services and resources to the users at the initial steps. Considering that persons with visual impairment make up a large portion of the world`s population, their intelligence and needs should not be ignored. Therefore, it is necessary for libraries to provide more services to their users beside keeping pace with new technologies. The services provided in the library can not only measure the level of library services but also their level of civilization.