تحليل نشانه شناختي تصويري از يك نگاره نسخه خطي “هزار و يك شب” به روش يوري لوتمان

A Semiotic Analysis of a Picture of Sani-ol-Molk’s The Thousand and One Nights based on Yuri Lotman

در اين مقاله، تحليل نشانه‌شناختي نگاره‌اي از نسخه خطي "هزار و يك شب" در مكتب قاجار اثر ابوالحسن خان غفاري (صنيع‌الملك) ارائه شده است. ابتدا روش نشانه‌شناسي فرهنگي و سپس رويكرد ساختارگرايانه متن هنري شرح داده شده و سپس معرفي نشانه‌شناس مدرن، يوري لوتمان، واضع مكتب مسكو- تارتو انجام مي‌گردد. آنگاه با برخورداري از الگوي تقابل طبيعت و فرهنگ، مطالعه‌اي تحليلي بر نگاره "عفريتي سر راه حسن قرار گرفته و مي‌گويد من مسلمان و دليل شما مي‌باشم" ارائه مي‌گردد. اين پژوهش به اين مسأله مي‌پردازد كه صنيع‌الملك در برگرداندن نشانه‌هاي متني به نشانه‌هاي تصويري چه عواملي را مد نظر داشته است و به نظر مي‌رسد كه نگارگر در خلق اثر، آگاهانه از نشانه‌هاي فرهنگي زمانه خود سود جسته است. سپس با انطباق نشانه‌هاي تصويري با نشانه‌هاي متني در اين نگاره، مشخص خواهد شد كه نگارگر ضمن حركت از متن روايتي به متن تصويري از شيوه‌اي نمادين نيز بهره برده است كه رمزگشايي آن به شناخت بيشتر اثر كمك خواهد كرد.

In this article, a semiotic analysis of the manuscript of The Thousand and One Nights, by Abol Hassan Ghaffari (Sani-ol-Molk), of Qajar School is presented. First, the cultural semiology method and next the structural approaches to artistic texts are described. After that, the modern semiology of Yuri Lotman, founder of Moscow-Tartu school, is introduced. Then, using the Nature-Culture contrast pattern, an analytical study of a picture of "A Goblin accosts Hassan and says: I am a Muslim and your guide", is presented. This study aims at discovering the factors considered by Sani-ol-Molkin rendering textual signs to pictorial signs, and it seems that the painter has benefited from cultural signs in the production of his work, knowingly. By comparing the pictorial signs with textual signs in this picture, it will become clear that the painter has adopted a symbolic method in going from narrative text to pictorial text in order to help the better recognition of the work by decoding it.