سير تحول صوري و محتوايي تقويم هاي خطي دوره اسلامي، با توجه به اسناد موجود در كتابخانه هاي ملي ايران، ملي ملك، آستان قدس رضوي و مجلس شوراي اسلامي

The Evolutions of Form and Content of Calendars in Islamic Period, According to the Documents in the Pension National Library, National Malek Library, Astan Quds Razavi and Parliament Library

تقويم هاي دوره ي اسلامي نمونه هاي خطي بي نظيري هستند كه با توجه به و يژگي هاي صوري و محتوايي از مجموعه هاي ارزشمند و قابل توجه در هنر اسلامي است. اين تحقيق در پي پاسخ به اين سوال است كه سير تحول و تغيير صوري و محتوايي تقويم ها ي دوره ي اسلامي چگونه است و چه رابطه اي ميان تقويم هاي عصر حاضر و نمونه ها ي كهن آن در دوره ي اسلامي وجود دارد. به همين جهت نمونه هاي تقويمي را از ميان اسناد خطي دوره هاي سلجوقي، ايلخاني، صفوي، قاجار و نمونه هايي را از عصر حاضر گردآوري نموده و به بررسي ويژگي هاي ظاهري آثار و ارتباط محتوايي آنها با يكديگر پرداخته است. فرضيه ي اصلي اين پژوهش تداوم حيات سنت تصويرگري تقويم در دوره ي اسلامي و ارتباط صوري و محتوايي آن ها با يكديگر است. بيان ويژگي هاي صوري، مباحث زيبايي شناسي و ارزش هاي هنري تقويم هاي خطي دوره ي اسلامي و تاثيرگذاري آن ها در تقويم هاي دوره هاي بعد از آن، از اهداف اين پژوهش است. بر اين اساس اسناد تقويمي از قرون اوليه اسلامي داراي ساختار جدول كشي افق و عمود بر گرفته از زيج هاي كهن است. در اين تقويم ها، نام برج ها مانند حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد و... آمده است. تقويم هاي اوليه فاقد آرايه ها و تذهيب است و نمونه ها ي متعلق به دوره ي صفوي و پس از آن با تذهيب و تزيينات ديگر همراهند. تقويم ها ي متاخر با توجه به امكانات چاپ ماشيني و نيازهاي روز، ساده تر و فاقد تزيينات ، و در عين حال بر اساس ساختارهاي قديمي شكل گرفته است.

Islamic calendars are unique examples manuscript according to the appearance and content characteristics. They are valuable and considerable collections of Islamic art. This research was tried to answer these questions that; what is the evolution of appearance and content Islamic Calendars and, what is relationship between ancient Islamic calendars and contemporary calendars. The authors collected some manuscript calendars of Saljughi, Ilkhani, Safavi, Ghajar and contemporary calendars and studied appearance and content characteristics of these calendars and their relationships. Principal hypothesis is of this research that there is a traditional illustration in Islamic calendars and their content. The main aim is to explain formal characteristics, aesthetic arguments and artistic characteristics of Islamic calendars. Based on the research results, old calendars of Islamic period associated with table and information was entered into it, and these charts have imitated of ancient Zigs (zig or zaeeche, astronomical table) from per Islamic periods. Numerical calendars were associated with the name of solar months (Houses of the Zodiac) like, Taurus, Gemini, and Cancer. Old calendars didn't have any decorations, while the calendars of Safavid period were decorated and illuminated. Lastly calendars are simple without decorations due to the printing industry; these calendars have the same structures of ancient calendars.