معرفي طرح ظهير شاه (بازوبندي) در قالي تركمني شمال خراسان

Introducing Zahir Shah’s Design ( bazo bandi or armband) in Turkmen Carpet of North Khorasan

فرش هاي ايراني در طول تاريخ با طرح ها و نقش هاي هندسي و يا گردان تزيين شده اند. بافندگان قالي در مناطق شهري و يا روستايي، در نهايت مهارت و ظرافت آثار منحصر به فردي را خلق مي كنند كه نمايشگر بخشي از تاريخ و فرهنگ آنها بوده است. نقشمايه هايي كه در بافته هاي عشايري بكار مي روند با وجود تفاوت هاي فرهنگي يا جغرافيايي علاوه بر شباهت داراي عناصر مشتركي هستند و اين امر بر واحد بودن ريشه هاي عناصر تزييني در نواحي مختلف ايران بزرگ گواهي مي دهد. تركمن ها از بزرگترين ايل هاي عشايري هستند كه كوشش بسياري براي حفظ فرهنگ اصيل خود داشته اند، آنها با تكيه بر اين پشتوانۀ غني و با توجه به پراكندگي در نواحي مختلفي از ايران، افغانستان، تركمنستان، تركيه و ... توانسته اند بافته هاي نفيس و زيبايي از خود به يادگار بگذارند. با مشاهدۀ بافته هاي اين اقوام مي توان نقاط مشترك بسياري را در نوع رنگ بندي و نقشمايه ها مشاهده نمود، با اينحال تركيب بندي كلي بكار رفته در بافته هاي هر طايفه متفاوت است. با اينكه تركمن ها در حفظ سنت ها و باورهاي قبيله اي بسيار كوشا بوده اند، اما گاهي در ميان طرح هاي تركمني بافته هايي مشاهده مي شود كه اسامي آنها برگرفته از فرهنگ و آيين غير تركمني است، يكي از اين طرح هاي جالب و منحصر به فرد طرح ظهير شاه، اوغاني يا بازوبندي است، كه بهترين نوع آن توسط اقوام تِكه ساكن در نواحي خراسان شمالي بافته مي گردد. الگوي بكار رفته در اين بافته ها تلفيقي از تركيب بندي هاي شهري همراه با نقوش سنتي تركمني است و نام آن نيز يادآور آخرين شاه افغانستان است. در اين نوشتار به روش توصيفي تحليلي، علاوه بر معرفي اين گونه از نقشمايه ها خاستگاه اصلي آن نيز معرفي خواهد شود. همچنين تا حد امكان علت بافت نقش ظهير شاه توسط اقوام تِكه ساكن در ايران كه به حفظ سنت هاي اصيل تركمني شهرت دارند، بررسي خواهد شد.

Persian carpets have been decorated by the geometric and rotating designs throughout the history. Carpet weavers create the unique works with utmost skill and elegance in urban and rural areas that indicate part of their history and culture. Despite having some geographical and cultural differences, the designs used in tribal works have some similarities Turkmens are among the largest tribes who have done their best to keep their pure cultural assets. They have scattered in different countries such as Iran, Afghanistan, Turkmenistan, Turkey, etc. and have left precious textures. Looking at these works, one can find common points with regard to colors and designs. Meanwhile, each tribe has its own specific design. Although Turkmens are sensitive to their tribal beliefs, some non-Turkmen textures are sometimes found among their woven works. One of these outstanding works is Zahir Shah's design and the best form of it is woven by the tribe named 'Tekeh' settled in North Khorasan. The design used is a mixture of rural as well as Turkmen designs and is a reminder of the last Afghan king This is a descriptive-analytical study introducing the above-mentioned designs and their roots. The reason behind including Zahir Shah's picture by 'Tekeh' tribe will be discussed as well.