قانون عليت به ‌مثابه بنيان هستي‌شناختي خداشناسي عقلي

خداشناسي عقلي بر سه دسته مبادي تصديقي، يعني مبادي معرفت‌شناختي، زبان‌شناختي و هستي‌شناختي استوار است كه مهم‌ترين مبناي هستي‌شناختي آن، قانون عليت و فروع آن است. درمجموع چهار ديدگاه در مناط نياز به علت و به ‌بيان ديگر، چهار تقرير از قانون عليت وجود دارد كه پذيرش هر يك، نتايج خاصي در خداشناسي فلسفي در پي دارد. بنا به ‌ادعاي برخي فيلسوفان غربي، «هر موجودي نيازمند علت است»؛ درنتيجه راهي براي اثبات وجود خدا به ‌مثابه علت غيرمعلول و خالق غيرمخلوق وجود ندارد. الحاد و خداناباوري بسياري از انديشمندان غربي در نادرستي برداشت ايشان از قانون عليت ريشه دارد. بر پايۀ سه تقرير ديگر مي‌توان وجود خدا را اثبات كرد؛ اما در تصوير نحوۀ نيازمندي غيرخدا به خداوند متعال، اختلاف دارند. بنا بر تقرير متكلمان و مردم عادي، «هر حادث زماني، محتاج علت است». با اين تقرير، وجود خدا اثبات مي‌شود؛ ولي مخلوقات تنها در حدوث خود نيازمند به اويند. بنا بر تقرير فيلسوفان پيش از ملاصدرا «هر ممكن‌الوجودي محتاج علت است»؛ در‌نتيجه خدا به ‌مثابه واجب‌الوجود اثبات مي‌شود و همۀ ممكنات در حدوث و بقاي وجود خود، نيازمند واجب‌اند. اما طبق ديدگاه ملاصدرا «هر موجود رابط، محتاج علت است». امتياز اين ديدگاه بر دو ديدگاه پيشين، اين است كه تحليل عميق‌تر و دقيق‌تري از نحوه نيازمندي مخلوقات به خداوند متعال را به تصوير مي‌كشد