ابعاد و مؤلفه هاي توسعه اجتماعي در برنامه هاي توسعه

Components and Dimensions of Social Development in Development Programs

مفهوم تغيير توأم با رشد همواره به اشكال گوناگون موردتوجه انديشمندان علوم اجتماعي بوده است ولي توجه اختصاصي به مفهوم توسعه و برنامه‌ريزي جهت نيل به توسعه‌يافتگي از قرن بيستم تبديل به هدفي ارزشمند براي اكثر كشورهاي جهان شد كه در راستاي رسيدن به شاخصه اي آن نامه ريزي توسعه صورت گرفته است اين توجه از بعد از جنگ جهاني دوم و نياز به بازسازي ويرانيهاي ناشي از جنگ، همچنين استقلال كشورهاي مستعمره سابق شدت بيشتري يافت. برنامه‌ريزي ابتدا در كشور شوروي سابق انجام مي‌شد كه به دليل موفقيت‌آميز بودن آن ساير كشورها كم‌وبيش اقدام به تدوين برنامه جامع و متمركز (همراه با مداخله گسترده دولت در تمامي وسايل توليد كالا و خدمات) نمودند. كشور ايران با آغاز نخستين تجربه برنامه‌ريزي در سال 1948 از پيشگامان اين امر محسوب مي‌شود. در اين راستا بعد از پيروزي انقلاب اسلامي پنج برنامه توسعه به اجرا درآمده است كه اين تحقيق به بررسي ابعاد و مؤلفه‌هاي توسعه اجتماعي موردتوجه قرار گرفته در اين برنامه‌ها و سير تحول و مقايسه آنها مي‌پردازد. روش: اين مطالعه از نوع توصيفي-تحليلي بوده و به روش تحليل محتواي كيفي و كمي انجام گرديد. با مطالعه اسنادي و مرور منابع، ابعاد و مؤلفه‌هاي اصلي و فرعي توسعه اجتماعي استخراج (هشت بعد اصلي و چهل‌وچهار زيرشاخه) شده و بر اين اساس، متن اسناد برنامه‌هاي توسعه مورد تحليل محتوا قرار گرفته و موادي از برنامه‌ها كه با جدول ابعاد اصلي و زيرشاخه‌ها تطابق داشت در محيط اكسل تحليل محتواي كمي شدند. يافته‌ها: در برنامه‌هاي توسعه پنج‌گانه توجه مشتركي به مؤلفه‌هاي "آموزش"، «حمايت و تأمين اجتماعي»، «حفاظت از محيط‌زيست»، «بهره‌برداري بهينه از منابع» و «علم‌گستري و فناوري» و «تعديل شكاف مناطق محروم و برخوردار»شده است. براي مؤلفه‌هاي «عدالت جنسيتي»، «همبستگي و انسجام ملي»، «هم‌گرايي قومي-نژادي»، «كاهش واگرايي مذهبي»، «جوانان»، « سالمندان»، «سلامت و ثبات خانواده»، «امنيت اجتماعي» يا سياست‌گذاري صورت نگرفته يا سياستها مبهم و كلي بوده‌اند. بحث: با توجه به مقتضيات اجتماعي- فرهنگي جامعه ايران و روند رو به رشد آسيبهاي اجتماعي، همچنين عدم دستيابي به جايگاه مناسب جهاني مبتني بر سند چشم‌انداز، سياست‌گذاري در برنامه‌هاي توسعه لازم است مورد بازبيني قرار گيرد و توجه بيشتر به مؤلفه‌هاي مغفول در اسناد توسعه راهگشا خواهد بود.

Introduction: The concept of change, coupled with growth in various forms has always been of interest to scholars of social sciences. However, as of the twentieth century, special attention has been paid to the concept of development and planning to achieve the development turned out to be a worthy goal for most countries. This attention was intensified after the World War II due to the need to rebuild the destruction caused by war, as well as the independence of the former colonial countries. First, the Soviet :::::::::unio‎n::::::::: started the planning and due to its success other countries more or less started to codify a comprehensive and focused plan (with extensive government intervention in all means of production of goods and services). Iran, alongside the onset of first experiences in planning in 1948, is a pioneer in this field. In this regard, after the victory of the Islamic Revolution five development programs have been implemented. This study examines different dimensions and components of social development which have been addressed in these programs and evaluates and compares them. Methods: This study is descriptive-analytical and it was conducted applying qualitative and quantitative content analysis. Through document analysis and literature review, the main and secondary dimensions and components of social development were extracted (eight core dimensions and forty-four subcategories). Accordingly, the content of the development program documents was analyzed and the examples of the programs which were in accordance with core dimensions and subcategories were analyzed in Excel applying quantitative content analysis. Findings: The study findings suggest that in the fivefold development programs, components of "education", "social security and support", "environmental protection", "optimal utilization of resources", "promoting science and technology" and "adjusted gap of deprived and rich areas" have been considered. With regard to the components of "gender justice", "national cohesion", "ethnic convergence", "reduced religious divergence", "the youth", "the elderly", "family health and stability", "social security" either there have been no policies or policies have been vague Discussion: Considering the socio-cultural requirements of Iran’s society and the growing trend of social problems, also lack of access to a proper global position based on vision plan, it is necessary to revise the development programs policies and pay more attention to the neglected components of the development documents.