اثر آبياري تكميلي و كود نيتروژن بر ضرايب همبستگي صفات و شاخص‌هاي تحمل به خشكي گندم نان در زراعت ديم

Effects of supplemental irrigation and nitrogen fertilizer on correlation coefficient and drought tolerance indices of rainfed bread wheat

تعيين و شناسايي عوامل موثر بر عملكرد گندم در شرايط آبياري محدود بسيار مهم است و كاربرد كود نيتروژن سبب استفاده بهينه از منابع پايه آب و خاك مي‌شود. بنابراين براي بررسي اثر آبياري تكميلي و نيتروژن بر شاخص‌هاي تحمل به خشكي و همبستگي برخي صفات فيزيومورفولوژيكي با عملكرد دانه گندم ديم، آزمايشي به‌‌صورت كرت‌هاي خرد شده و بر پايه طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار و به‌مدت سه سال زراعي انجام شد. تيمارهاي آزمايش شامل چهار سطح آبياري تكميلي (ديم، 95، 151 و 207 ميلي‌متر آب آبياري) و پنج ميزان كود نيتروژن خالص (صفر، 30، 60، 90 و 120 كيلوگرم در هكتار) به‌كار رفت. نتايج نشان داد كه عملكرد دانه به‌ترتيب با عملكرد زيست‌توده (**96/0)، ارتفاع بوته (**93/0)، كاه و كلش (**92/0)، تعداد دانه در سنبله (**87/0)، تعداد سنبله در مترمربع (**84/0)، وزن هزار دانه (**52/0) و شاخص برداشت (**49/0) همبستگي مثبت و معني‌دار داشت. تجزيه عليت نشان داد كه تعداد دانه در سنبله، ارتفاع بوته، ميزان كاه و كلش و تعداد سنبله در متر مربع، مهم‌ترين عوامل موثر در عملكرد دانه هستند. بررسي شاخص‌هاي تحمل به خشكي (شاخص تحمل، بهره‌وري متوسط، ميانگين هندسي بهره‌وري، تحمل تنش و ميانگين هارمونيك) نشان داد كه تيمار 95 ميلي‌متر آبياري تكميلي و 60 كيلوگرم در هكتار نيتروژن خالص با دارا بودن بيشترين ميزان بهره‌وري آب آبياري بر ديگر تيمارها برتري داشت كه حاكي از كفايت كاربرد حداقل آب در شرايط آبياري تكميلي است.

Determination and identification of effective factors on wheat seed yield under water deficient condition is very important. Nitrogen application causes optimum usage of water and soil resources. In order to study supplemental irrigation and nitrogen fertilizer effect on drought tolerance index and correlation among some physiological traits and grain yield, an experiment was conducted as a split- plot arrangement based on randomized complete block design (RCBD) with three replications during three crop seasons (1999-2002). The treatments were four levels of supplemental irrigation (rainfed, 95, 151 and 207 mm of irrigation) as main plots and five nitrogen rates (0, 30, 60, 90 and 120 Kg N ha-1) as sub plots. The results showed positive and significant correlations of grain yield with biological yield (r=0.96**), plant height (r=0.93**), straw yield (r= 0.92**), seed number per spike (r=0.87**), spike number per square meter (r=0.84**), TKW (r=0.52**) and harvest index (r=0.49**). Path analysis results showed that seed number per spike, plant height, straw and spike number per square meter had main effect on seed yield. Drought tolerance indices of (Tolerance Index, Mean Productivity, Geometric Mean Productivity, Stress Tolerance Index and Harmonic Mean) showed that 95 mm of full irrigation treatment combined with 60 Kg-N ha-1 substantially increased water productivity.