مسئوليت پزشك: تبيين رويكرد تردّدي قانونگذار در ماده ي (495) قانون مجازات اسلامي با تكيه بر سير تطوري فقه اماميه

Physicians Responsibility: Examining the Islamic Penal Code (No. 495), Based on Changing Trajectory Imamia Jurisprudence

فقیهان امامیه از آغاز تا كنون در كتب خویش به مسئولیت پزشكان توجه داشته اند. ایشان صور مختلفی در خصوص این مسأله مطرح كرده  و در بیشتر موارد حكم به ثبوت ضمان نموده اند. اما در خصوص حالتی كه پزشكی ماهر، مباشرتاً به معالجه بیماری می‌پردازد و بدون اینكه مرتكب تقصیری شود، تلف یا نقص عضو حاصل می آید، بر یك رأی نیستند. برخی در صورت مأذون بودن پزشك از سوی بیمار یا ولی او به عدم تحقق ضمان فتوا داده اند و بسیاری نیز معتقد به ضمانت پزشك چه در صورت اخذ اذن و چه درصورت عدم اخذ آن میباشند. بدیهی است كه این دو دیدگاه، در گستره¬ی دانش فقه مفهوم می یابند، اما به‌نظر میرسد كه در حوزه اخلاق بحث های پیرامون آن همچنان ضروری است. در بررسی این اختلافات و برای صحت قضاوت در خصوص آنها، بایستی لزوماً به سیر كلی سامان یافتن این دو نظریه در طول تاریخ فقه شیعه عنایت داشت. از همین رهگذر و با تكیه بر سیر تطوری فقه امامیه در قبال مسئولیت پزشك، این نتیجه حاصل می آید كه قانونگذار در ماده ی 495 قانون مجازات اسلامی مصوب 92، با تأثیرپذیری از هر دو دیدگاه فوق الذكر، در صدد برآمده تا علاوه بر گزینش نظریه ی غیرمشهور عدم تحقق ضمان، با دیدگاه مشهور نیز همراه گردد كه موجب شده موضعی بینابین در این زمینه اختیار نماید و بدینوسیله زمینه ی ابتلای ماده مذكور به ابهام و تهافت را فراهم آورد.  

Since the beginning of the Imamia school of thought, Imamia scholars paid a great attention to issue of physicians’ responsibility. With a long-lasting debate on this issue, in most cases they have confirmed physician’s responsibility in medical error. However, in terms of a skilled medical doctor who treats the patient with no medical error but harm occurs, there is no consensus. Some scholars have said that if the physician had the patient’s (or family) consent for the treatment, then the physician is not guilty. In the contrary, some scholars believe that the physician still should bear the responsibility.This paper aims to examine the Islamic Pinal Code (no. 495) by relying on changing trajectory Imamia jurisprudence in exchange for claimed physicians’ responsibility. The legislators in Article 495 of the Islamic Penal Code (Act. 92), seems to take into account both mentioned perspectives and try to choose a middle way. However, in practice, this has caused confusion.