تحليل گفتمان اديان در مناظره امام رضا)ع( با علماي دين مسيح و يهود*

A Discourse Analysis of Religions in the Debates of Imam Reza (P.B.U.H.) and Christian and Jewish Scholars

محور مناظرات معروف امام رضا(ع) در مرو كه ميان آن حضرت و بزرگان دو دين مسيحيت و يهوديت رخ داد، قضيه «الوهيت حضرت عيسي(ع)» است. در اين مناظره، امام عليه اين مدعا چندگونه استدلال اقامه فرمودند: استدلال‌هاي مستقيم در نفي الوهيت حضرت عيسي(ع)، استدلال‌هاي غيرمستقيم در قالب اثبات نبوت حضرت عيسي(ع) و اثبات نبوت حضرت محمد(ص). امام رضا(ع) از دلالت‌هاي معنايي و زباني براي اثرگذاري در مخاطب و اقناع وي و خنثي كردن استدلال او بهره مي‌برد. در اين ميان استفاده از تاكيد و ادوات انسجامي و به كارگيري افعال خاص و صيغه‌هاي ويژه آن فعل در برجسته‌سازي كلام نقش به سزايي دارد همچنان كه عبور سريع و بدون تاكيد يا به كارگيري الفاظي كه بارمعنايي كمي دارند، در به حاشيه راندن برخي مفاهيم اثرگذار است. برخي از اين دلالت‌ها درون متني و به صورت ويژه زباني است و برخي ديگر برون‌متني و متاثر از بافت موقعيتي و نوع نگاه و باورهاي مخاطب است. پژوهش حاضر با روش تحقيق توصيفي - تحليلي و نيز با استفاده از رويكرد تحليل گفتمان بر پايه برجسته‌سازي و حاشيه‌راني ايديولوژيك ون دايك، به تحليل تطبيقي مناظره امام رضا(ع) و جاثليق در اثبات نبوت پيامبر(ص) مي‌پردازد.

The subject of the common debates among Imam Reza (P.B.U.H.), Christian scholars, and Jewish scholars in Marv was “the divinity of the Jesus”. In one of these debates, Imam Reza (P.B.U.H.) argued against this issue. He presented direct arguments against the divinity of the Jesus and indirect arguments to prove the prophethood of the Jesus Christ and Muhammad (P.B.U.H.). Imam Reza (P.B.U.H.) utilized semantic and linguistic proofs to influence and persuade the audiences and to neutralize their arguments, as well. The use of emphasis, cohesive devices, and special verbs plays a significant role in highlighting the speech, whereas ignoring, understating, and using expressions without connotations are effective in marginalizing some concepts. Some of his proofs are textual and specifically linguistic. Some of them are contextual and were influenced by the setting, the point of view, and the beliefs of the audiences. The current study, using descriptive and analytical approaches, examines the debate of Imam Reza (P.B.U.H.) and Catholicos about the prophethood of Muhammad (P.B.U.H.). This study uses the ideological square of Van Dijk as a methodology which is centered on highlighting and marginalizing.