تحليل فرم و محتواي انديشۀ روحانيون معاصر درخصوص نسبت دين و سياست با تأكيد بر نظريۀ زيمل

Form and Content Analysis of the Opinion of the Contemporary Clergymen on the Relationship of Religion and Politics

مقاله حاضر با هدف بررسي انديشۀ روحانيون معاصر در خصوص نسبت دين و دولت طي سال­هاي1340 تا 1357 نوشته شده است. در اين مقاله با استفاده از روش «تحليل محتواي كيفي» و استمداد از نظريۀ «چرخش ديالكتيك فرم و محتوا» فرضيۀ جانشيني فرم و محتواي جديد در ساختار دين و سياست جامعۀ ايران مورد بررسي قرار گرفته است. يافته ­هاي اين تحقيق نشان داد در فرم قديم، محتواي «اسلام محافظه ­كار» و «اسلام اصلاح ­طلب» با پذيرش مفهوم «سلطنت» و «پادشاه» هويتي مستقل ميان فرم سياست و فرم دين را به­ رسميت شناختند. از اين رو، انديشۀ «دين براي دين» و «دين براي سياست» دو محتواي توليد شده در انديشۀ اين گروه از روحانيون در ايران قلمداد مي­شدند. از اوايل دهۀ 40 در نتيجۀ برخي تحولات صوري نظير: تشديد اقدامات اسلام­ستيزانۀ رژيم، سرخوردگي انديشمندان ايراني از ايدئولوژي­هاي رقيب (ليبراليسم، ماركسيسم و ناسيوناليسم)، شك ل­گيري ظرفيت­ هاي جديد براي طرح اسلام مدرن در جامعه، فاصله گرفتن انديشۀ امام خميني (ره) از ديگر روحانيون در حوزۀ علميه و هژمونيك شدن انديشۀ او پيوند جديدي در عرصۀ سياست و دين به وجود آمد كه زمينۀ ادغام دو فرمِ دين و سياست را فراهم آورد. محصول اين تلفيق ساختاري شكل­ گيري «اسلام سياسي» بود كه متولي محتواي جديدي تحت عنوان «سياست براي دين» شد

This paper has been written to investigate the opinion of contemporary Clergymen about the relationship of religion and state during the years 1961 to 1978. At this paper، using "Qualitative Content Analysis" method and the theory of "dialectic shift of form and content”، the hypothesis of "substitution of new content and form” in the religious and political structure of the Iranian society was investigated. The findings showed that in the old form، "conservative Islam" and " reformist Islam" have recognized separate identities for the politics and religion accepting the concepts of "sovereignty" and "king". Hence، the idea of "religion for religion" and "religion for politics" were two-generated contents on the idea of this group of Shiite Clergymen in Iran. In 1960’s، as the result of the intensive conflict between Islam and regime، frustration of the Iranian Intellectuals from rival ideologies (Marxism، nationalism and liberalism)، the emergence of new capacities for the modern Islam in society and the hegemony of the revolutionary character of Imam Khomeini in seminary، a new link was created in the politics and religion and merged them. The result of this structural combination was the emergence of "political Islam" and a new content named “politics for religion".