زمينه‌هاي ­تاريخي و علمي گرايش شريف ­مرتضي به نظريۀ ­«صرفه»

The Historical and Scientific Backgrounds of al-Sharif al-Murtaza Inclination to the Theory of Sarfah

سيد مرتضي، اديب و متكلم نام‌دار شيعه، از قائلان به نظرية­ «صرفه» است. او به اقتضاي شرايط محيطي­ و با آگاهي از ويژگي­هاي صرفه، آن را برگزيد. برخورد با بحران اشكال­گيري يهوديان و مسيحيان غيرعرب در بحث اعجاز قرآن، مباحثات كلامي ‌مكاتب ­اسلامي ‌در تبيين وجوه اعجاز و ايجاد فضاي آزاد در اين نوع مجادلات، از مهم‌ترين عوامل تاريخي گزينش اين نظريه از سوي او به­ شمار مي­رود. تأملات ادبي و كلامي ‌سيد، اعم از لزوم تكيه بر معيارهاي غيرذوقي در سنجش بلاغت قرآن، پيچيدگي تفهيم امتناع هماوردي با قرآن در تقريرهاي اعجاز بياني و عموميت فهم‌پذيري صرفه نيز، در انتخاب اين نظريه از سوي او تأثير بسزايي داشته ­است. نوشتار حاضر مي­كوشد تا ضمن بررسي منشأ طرح اين نظريه در عصر سيد مرتضي، زمينه­ هاي تاريخي و علمي رويكرد وي را مورد تحليل قرار دهد.

Al-Sharif al-Murtazs، a famous Shi'a literary and theologian، believes in the theory of "Sarfah" (Dissuade). According the environmental conditions and by awareness of the characteristics of the theory of "Sarfah"، he had chosen it. Addressing the crisis of the problem of non-Arab Jews and Christians in discussing the miracle of the Qur'an، the Islamic Schools theological discussions in explanation of forms of miracle and creating a free space for this kind of disputes are amongst the most important historical factors for choosing this theory by him. Al-Murtaza's literary and theological contemplations including the need to rely on non-personal-taste criteria in measuring rhetoric of the Qur'an، the complexity of explaining the impossibility of bringing a similar for the Qur'an in the expressive miraculous explanations and the universality of understandability of Sarfah had also a significant effect in choosing the theory of Sarfah by him. In addition to examine the origins of this theory's being discussed in al-Sharif al-Murtaza's time، the present writing tries to analyze the historical and scientific backgrounds of his approach.