تبيين كاركردپذيري پيش الگوهاي نخستين وقف در شهر كهن ايراني

تا كنون بررسي چيستي، نوع و چگونگي وقف در شهر كهن ايراني در ادبيات مطالعات بنيادي شهري در ايران به صورت منسجم و علمي مطرح نگرديده است. بدين منظور؛ ساختارها، مشخصه ها و كاركردهاي آن نيز بررسي شده است. شناخت سير و فرآيند تكوين وقف در شهر كهن، سيماي روشني از شباهت ها و تفاوت هاي آن با وقف در شهرهاي دوره اسلامي و پس از آن را نمايان مي سازد. روش اين پژوهش كيفي و مبتني بر راهبرد پژوهش تاريخي است. براي تبيين همپيوندي وقف و شهر، از يك مدل چهار لايه اي استقرائي همراه با شواهد تعيين گر و استنباطي استفاده شده است. اين پژوهش، وجود پنهان سه «پيش الگوي نخستين وقف» در شهر كهن ايراني را معرفي كرده است. در اين ميان؛ «متافيزيك»، «مكان» و «زمان»؛ عناصر مكمل يكديگر براي اين حضور بوده اند. اين پيش الگوها، دامنه زماني از دوران ماقبل تاريخ ايران تا انتهاي دوره ساسانيان را در بر گرفته اند. پيش الگوها، ماهيتي مستقل و چند بُعدي داشته اند و به عنوان يك عنصر وابسته ديني، داراي مناسكي ويژه در كنار ساير اركان برخاسته از جهان بيني ديني حاكم بر شار بوده اند. استقرار اين پيش الگوها همراه با چهار مشخصه ديني، اجتماعي، اقتصادي و كالبدي مي باشند. توجه و اعتقاد به دنياي پس از مرگ، الگوي خداپرستي و اخلاق، سه عنصر بارز و سازنده مشخصه ديني اين پيش الگوها به شمار مي روند. سير حركت پيش الگوها نيز از شكل ساده به شكل پيچيده بوده است. كاركردهاي اين پيش الگوها نيز شامل ابعاد قُدسي، سياسي، ديني و مدني است. بدين ترتيب در طي مطالعه، خلاء تحقيقاتي در اين زمينه پُر شده و چشم انداز روشني از موضوع ارائه شده است. در نهايت، پيش الگوهاي نخستين وقف و مولِفه هاي سازنده آن به تفكيك معرفي و تشريح شده و مصاديقي نيز از هر كدام معيَن گرديده است.

In the literature of basic urban studies research, elaborating on the essence, type and quality of Waqf has not been proposed under a scientific and coherent view. In doing so, its structures, features and functions were also analyzed. Studying the emergence and evolutionary process-es of Waqf in the ancient Iranian city, reveals perspectives on the similarities and differences of Waqf in the Islamic period and afterwards. The method of research, is qualitative and based on the historical strategy. To explain the relationship of Waqf and city, the study has used a four layer inductive model supported by determinative and inferential evidence. This study indicated latent existence of the three early prototypes of Waqf in this period. Meanwhile, In the ancient Iranian city; the ‘Metaphysics’, the ‘Place’ and the ‘Time’ were supplementary elements for these formations. The prototypes encompass a time range from prehistoric times of Iran until the end of Sasanian period. The prototypes were independent entities with mul-tiple aspects, and as a dependent religious element had been a unique ritual along with other elements that had been raised from religious Worldview of the old city. Its features composed of four layers including religious, social, economical and physical. Interest and belief in the af-terlife, sketches for worshiping Gods, and morality, were crucial and effective elements of re-ligious features of these prototypes. The evolution of these prototypes and its main elements proceeded from simple patterns to complex ones. The functions of these structures were also on sacred, political, religious and civic scopes. Consequently, the research gap in this area has been filled and also a better perspective on the functionality of Waqf in the ancient Iranian cit-ies was released. Finally, the Early prototypes of Waqf and its fundamental components were separately identified and explained and being exemplified as well.