مدل‌سازي كمي ارتفاع و فاصله بين تپه‌هاي ماسه‌اي با استفاده از مطالعات ژئومرفومتريك در بيابان‌هاي داخلي ايران

Quantitative modeling of sand dunes’ height and distance using geomorphometric studies in central deserts of Iran

با توسعه و پيشرفت مطالعات علوم زمين در علم ژئومرفولوژي شاخه جديد ژئومرفومتري ايجاد شده است كه به نوعي دانشي تلفيقي در زمينه علوم زمين، رياضي و كامپيوتر است. از اين دانش مي‌توان براي طبقه‌بندي كمي عوارض سطح زمين برپايه تغييرات ارتفاعي استفاده كرد. در اين تحقيق تلاش شده است كه با مدل‌سازي كمي ارتفاع و فاصله بين تپه‌هاي ماسه‌اي در بيابان‌هاي داخلي ايران (ارگ كاشان و ارگ جن) و به طبقه‌بندي آنها پرداخته شود. نتايج شناسايي تپه‌هاي ماسه‌اي در مناطق مورد مطالعه بيانگر اين بود كه بيابان‌هاي داخلي ايران از تنوع قابل ملاحظه‌اي در شكل‌گيري انواع تپه‌هاي ماسه‌اي برخوردار است. مدل‌سازي كمي ارتفاعي بر پايه مدل رقومي ارتفاع 80 متري نشان داد كه ميانگين ارتفاع تپه‌هاي ماسه‌اي در ارگ كاشان و ارگ جن به ترتيب در حدود 35 و 6/84 متر است. علت كاهش ارتفاع در ريگ جن به دليل فراواني 37% سطح پهنه‌هاي ماسه‌اي در ارگ است و بدون در نظر گرفتن اين پهنه‌ها متوسط ارتفاعي آن در حدود 8/63 متر خواهد شد به طوري‌كه 90% از آنها در كلاس كمتر از 20 متر ارتفاع قرار داشتند. از سوي ديگر تنوع درصد فرآواني كلاس‌هاي ارتفاعي تپه‌هاي ماسه‌اي در ارگ كاشان به مراتب بيشتر از ارگ جن است به طوريكه بالغ بر 80% ارگ كاشان در كلاس ارتفاعي كمتر از 50 متر است، درحاليكه 87% ارگ جن از كلاس ارتفاعي كمتر از 10 متر برخوردار است. در ارگ كاشان در ابتداي ارگ ارتفاع تپه هاي ماسه‌اي كم و به تدريج در مركز ارگ بيشتر مي‌شود و به بيشترين ارتفاع تپه‌هاي ماسه‌اي مي‌رسد. مدل‌سازي كمي روابط بين ارتفاع و فاصله تپه‌هاي ماسه‌اي در ارگ جن بيانگر اين مطلب است كه فعاليت تپه‌هاي ماسه‌اي محدود به بخش بالايي تپه‌ها است.در ارگ كاشان مقايسه فاصله بين تپه‌هاي تثبيت شده، خطي و مركب نشان داد كه تپه‌هاي تثبيت شده در فاصله نزديكتري نسبت به دو تيپ ديگر تشكيل خواهند شد.

This research was aimed to modeling the height and distance of sand dunes in central deserts of Iran (Kashan Erg and Jen Erg) as well as their classification. Results of identifying sand dunes in the study areas showed that there were considerable variations in formation of sand dunes in central deserts of Iran. Quantitative modeling of height based on DEM (80 × 80m) showed that the average height of sand dunes in Kashen Erg and Jen Erg was 35m and 6.84m, respectively. The reduced height in Jen Reg was due to the 37% frequency of sand dunes area and regardless of these dunes, the average height was calculated to be 8.63 m in Jen Reg, of which 90% was in a height class less than 20 m. On the other hand, the frequency percentage variation of sand dunes height classes is higher in Kashan Erg, so that over 80% of Kashan Erg is in a height class less than 50m, while 87% of Jen Erg is in a height class less than 10m. In Kashan Erg, the height of sand dunes is low and gradually increases in the center of Erg, reaching to the highest height of sand dunes. Quantitative modeling of relations between the height and distance of dunes in Jen Erg indicated that the sand dunes activity was restricted to the upper part of the dunes. In Kashan ERG, the comparison of fixed, linear and compound dunes showed that the fixed dunes would be formed at a closer distance as compared with two other types.