بررسي برخي خصوصيات مورفولوژيكي زنبور عسل‌نژاد ايراني (Apis mellifera meda (Hymenoptera: Apidae در نيمه شمالي ايران

Studying some morphological characteristics of the Iranian race honey bee Apis mellifera meda (Hymenoptera: Apidae) in the North of Iran

زنبور عسل اروپايي L. Apis mellifera تنها گونه‌اي است كه در تمامي نقاط جهان به جز مناطق قطبي يافت مي‌شود. كشور ايران به دلايل متعددي از جمله شرايط اكولوژيكي و توپوگرافي، قدمت طولاني زنبورداري، داشتن اقليمي چهار فصل و وسعت، داراي نژاد مستقل زنبور عسل‌نژاد ايرانيApis mellifera meda Skorikov مي‌باشد. تحقيق حاضر طي سال‌هاي 1391-1392 با جمع‌آوري 900 زنبور كارگر جوان از 30 كلني مربوط به 23 شهرستان از استان‌هاي خراسان شمالي، گلستان، تهران، زنجان و آذربايجان‌غربي صورت گرفت، كه در آن 16 خصوصيت ظاهري هر زنبور اندازه‌گيري شدند. در بررسي‌هاي آماري تك متغيره با انجام آزمون دانكن، تك تك خصوصيات به‌صورت مستقل از يكديگر ارزيابي شدند كه نتايج نشان داد طول خرطوم و طول پاي عقبي زنبورها از مؤثرترين خصوصيت متمايز‌كننده بين گروه‌ها بود. نتايج تجزيه خوشه‌اي بر روي زنبورهاي مناطق مورد مطالعه حاكي از تشكيل دو گروه بود، گروه اول شامل زنبورهاي منطقه تهران، زنجان و آذربايجان غربي و گروه دوم شامل زنبورهاي مناطق خراسان شمالي و گلستان بودند. نتايج تجزيه واريانس تك متغيره نشان داد كه زنبورهاي منطقه زنجان با طول بندهاي سوم و چهارم پشتي شكمي و طول و عرض بال بيشتر، زنبورهاي درشت‌تري نسبت به بقيه زنبورها بودند و زنبورهاي استان خراسان شمالي با اندازه طول بند سوم و چهارم پشتي شكمي و طول و عرض بال كمتر، زنبورهاي كوچك‌تري نسبت به بقيه زنبورها بودند (p<0.05). با انجام روش‌هاي آماري چند متغيره، تجزيه تابع تشخيص كليه خصوصيات به‌صورت گروهي مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفت. نتايج آناليزهاي آماري تك متغيره و چند متغيره روي زنبورهاي مناطق مورد مطالعه نشان داد كه بيشترين ميزان يكدستي در زنبورهاي منطقه خراسان شمالي با 64 درصد و كمترين آن مربوط به زنبورهاي مناطق آذربايجان غربي با 36 درصد بود. هم‌چنين همبستگي معني‌دار و منفي بين خصوصيات ظاهري طول بندهاي سوم و چهارم پشتي شكمي و تعداد قلاب‌هاي بال سمت چپ و راست وجود داشت.

Apis mellifera L. is the only species of bees found everywhere except for poles. Because of ecological situations, topography, long history of beekeeping, having four seasons and its vastness, Iran has an independent race Apis mellifera meda Skorikov, 1927. This research project was performed during 2012 and 2013 by collecting 900 young worker bees out of 30 colonies from the provinces of North Khorasan, Golestan, Tehran, Zanjan and West Azarbayjan. Then, 16 morphological characteristics of each bee were measured using an ANOVA and a Duncan test and up to 14400 data were obtained. The results showed that the length of tongue and hind legs had the highest diversity as the most distinctive morphological characteristics throughout the Iranian honey bee. Cluster analysis showed that the five groups classified into two independent groups: The first group included the North west Azarbayjan, Zanjan and Tehran and the second group included North Khorasan and Golestan. The bees from Zanjan were significantly larger than the other bees in length of the third and fourth abdominal segments as well as length and width of the front wings, while the bees from North Khorasan were the smallest throughout the studied regions (p<0.05). The analysis demonstrated the highest uniformity of individual bees was found in North Khorasan bees (64%) and the lowest uniformity in West Azarbayjan bees (%36). There was a significant negative correlation between the length of the third and fourth doesal abdominal segments, and right and left wing's hamuli number.