مطالعه كاشي‌ نگاره‌هاي قاجاري خانه‌هاي شيراز از منظر سراسطوره‌شناسي

Tileworks of Houses of Shiraz in the Qajar Era: A Mythological Study

هنر دورة قاجار از لحاظ محتوا و ماده، همچنين موضوع و نحوة اجرا داراي ويژگي‌هاي متمايز و منحصر به فردي است. يكي از محصولات هنري در خور تأمل عصر قاجار، كاشي‌نگاره‌هاي فضاهاي خصوصي و نيمه‌خصوصي كاخ‌ها و خانه‌هاي اعيان و اشراف است كه استفاده از آن به‌ويژه در دورة ناصري اوج گرفت. اين كاشي‌نگاره‌ها نمايانگر علايق و سلايق دوران خود هستند و از لحاظ نحوة پرداخت به مضامين و شيوة اجرا و بيان در نقشمايه‌ها خصوصيات شايان توجهي دارند؛ به نحوي كه با بررسي آنها شاهد حضور هويت ايراني، اسلامي و فرنگي به‌ طور هم‌زمان هستيم. درك اين موضوع نيازمند شناخت مفهوم سراسطوره‌ها و عملكرد هم‌زمان اسطوره‌هاي چندگانه در فضاي معناشناختي فرهنگ و هنر دورة قاجار است. اين مقاله به تبيين مفهوم سراسطوره و بررسي سراسطوره‌هاي غالب در فرهنگ و هنر دورة قاجار با استناد به مجموعه‌اي بي‌بديل از اسناد تصويري، يعني كاشي‌هاي آرايندة خانه‌هاي به جا مانده از دورة قاجار در شيراز و مطالعة تحليلي برخي از اين كاشي‌نگاره‌هاي پر شمار، پرداخته است. هدف اين پژوهش معرفي و ارائة مستندات تصويري است كه نظرية معاصر سراسطوره‌ها را تشريح مي‌كند.

The art of Qajar era has many unique features and characteristics regarding to materials, subjects and execution techniques. One of the notable art products of Qajar period is the tileworks used in private and semi-private sites of palaces and houses of aristocrats; the use of these tiles peaked especially in the Nasseri era. These tiles reflect the interests and tastes of the people of this period; regarding to themes, execution techniques and depicting the subjects, the tiles show special characteristics. They refer to the simultaneous presence of Iranian, Islamic and western elements in this period. To understand this, we need to know the concept of "archi-myth" and the functions of the myths in the semantic space of art and culture of Qajar era. After explaining the concept of archi-myth, the present article, first, tries to study the dominant myths in the Qajar's art and culture based on the tiles used in the houses of Shiraz; and then some of these tiles are analyzed. The main purpose of the research is to study the visual documents that explain the contemporary theory of archi-myth.