شگردهاي قبض و بسطِ روايت در مثنوي معنوي (مطالعۀ موردي داستانِ دقوقي)

(Techniques of Contraction and Expansion of Narration in Masnavi Manavi (The Case Study: Daquqi Story

تحليل كاركرد روايي ـ داستاني يكي از مهم‌ترين روش‌هاي شناخت داستان است. مجموعة حوادثي كه در متن داستان رخ مي‌دهند، شاكلة اصلي داستان را پي مي‌ريزند. سير بسياري از داستان‌ها انتقال از يك وضعيت به يك وضعيت ديگر و سپس بازگشت به وضعيت پيشين است. هر عاملي كه خواننده را در رسيدن به پايان داستان معلّق نگاه دارد، به نوعي آفرينندۀ قبض و هر عاملي كه سبب گشودگي و ادامۀ داستان گردد، به بسط روايي منجر مي‌شود. مثنوي معنوي به سبب پيروي از ساختاري تو در تو و بهره‌گيري از شيوۀ داستان در داستان، يكي از نمونه‌هاي قابل توجه در به‌ كارگيري اين شگرد است. در اين نوشتار داستان دقوقي (دفتر سوم) مورد بررسي قرار گرفته است. به نظر مي‌رسد مولانا تحت تأثير عوامل دروني و آموزه‌هاي اكتسابي، به‌ گونه‌اي از روايت داستاني ـ تمثيلي دست يافته و از همان طليعۀ داستان (با عنايت به فضاسازي عرفاني، شيوة داستان در داستان و ...) روايت خويش را ميدان‌گاه تداعي‌هاي پي در پي ساخته است. قبض و بسط‌هاي روايي خلق شده در اين داستان، تعليق‌هايي را رقم مي‌زند كه نتيجۀ آشكار آن، برانگيختن اشتياق خوانندگان در رسيدن به پايان داستان است. شيوۀ كار در اين پژوهش، پس از بررسي نحوۀ داستان‌پردازي در مثنوي و تبيين تداعي و شاخصه‌هاي مهم آن، تقسيم تمامي ابيات اين داستان به 3 مرحلۀ آغاز، ميانه و پايان و تحليل چگونگي شكل‌گيري قبض و بسط روايي در اين 3 مرحله بوده است.

The analysis of narrative functions is one of the most important methods of understanding a story. Series of events that occur naturally or unnaturally in a story lay the foundations of it. The course of events in many stories is a transition from one state to another one and then returning to the previous situation. Accordingly, anything that keeps suspended the reader at the end of the story, leads to narrative contraction, and anything that causes to openness and continuation of the story, leads to narrative expansion. Since Masnavi Manavi has a nested structure and uses the style of” story-in-story”, it is one of the most notable samples of this technique’s application. In this paper, the story of Daquqi (in the third book of Masnavi) is analyzed. It seems that MulānāJalāl-al Din Rumī, is influenced by internal factors and his own education, has created a kind of allegorical narration; and from the beginning of the story and with regards to the mystical space, the method of story-in-story and etc., he has made his narration a place for successive association of ideas and images. The created narrative contractions and expansions in the story lead to suspensions that creating the enthusiasm of readers for reaching to the end of the story as an obvious result of it. After considering the method of fiction in Masnavi, and explaining the association and its important indices, the present research attempts to divide all verses into three stages of beginning, middle, and end of the story, and to analyze the formation of narrative contraction and expansion in these three stages.