از ايدئولوژي تا گفتمان: سوژه، قدرت و حقيقت

Ideology and Discourse: The Subject, Power and Truth

با اوج گرفتن مباحثات و مجادلات ناشي از چرخش پسامدرن و رواج رهيافت‌هاي پساساختارگرايي و پساماركسيم در ادبيات علوم اجتماعي، مفاهيم ايدئولوژي، هژموني، گفتمان، سوژه، قدرت و مقاومت به پركاربردترين و مناقشه‌برانگيزترين مفاهيم در حوزه مطالعات سياسي و اجتماعي بدل شدند. دستاورد اين منازعات فكري شكل‌گيري طيف وسيعي از نظريات و تفاسير در مورد اين مفاهيم بود. به فراخور، در سال‌هاي اخير نيز گرايش و علاقه فراواني در فضاي فكري جامعه ما به ويژه در قالب رواج نظريه و روش تحليل گفتمان ايجاد گرديده است. ليكن، در مواردي مشاهده مي‌شود كه اين مفاهيم بدون توجه به مباني و آگاهي از تشابهات و تمايزات نظري و مفهومي ميان آن‌ها استعمال مي‌شود. بر همين اساس، در اين مقاله تلاش گرديده است با اخذ رويكردي تحليلي و انتقادي تشابهات و تمايزات اين مفاهيم در ميان ديدگاه مهمترين نظريه‌پردازن اين حوزه همچون ماركس، آلتوسر، گرامشي، فوكو و لاكلائو و موفه مورد مطالعه و تبيين قرار گيرد. نتايج حاصل از اين مطالعه بيانگر اين نكته است كه هر يك از مفاهيم فوق در نظريه‌هاي مختلف معناي متفاوتي مي‌يابند؛ لذا محققان بايد پيش از كاربست هر يك از مفاهيم فوق با مشخص نمودن نوع رويكرد نظري مورد نظر خود مفاهيم را در معناي مناسب به كار گيرند. چرا كه مفهوم سنتي ايدئولوژي و هژموني داراي بار ارزشي بوده و مبتني بر وجود حقيقت استعلايي است. در حالي كه تحليل‌گران گفتمان منكر وجود حقيقت‌اند و معتقدند كه اين گفتمان‌ها هستند كه به تعريف حقيقت مي‌پردازند.

With the rise of disputes from the rotation of the post-modern and poststructuralism and post-Marxism in the literature of social science, the concepts of ideology, hegemony, the subject, power and resistance became most usable and controversial concepts in this area. The outcome of this dispute was a range of views and interpretations of these concepts. Accordingly, in recent years there was a tendency and a lot of interest in the intellectual climate of our society, particularly the prevalence of theory and method of discourse analysis. However, it can be seen in some cases that these concepts without attention and awareness of the theoretical and conceptual similarities and differences between them are used. Regarding this, the present article obtaining analytical and critical approach tries to study and explain the similarities and differences of these concepts in the viewpoints of the most famous theorists of the field such as Marx, Althusser, Gramsci, Foucault and Laclau and Mouffe. The result implies that each of these concepts finds the different meanings in different theories. Thus, before applying any of the above concepts the researchers must identify the appropriate theoretical approach with the expected meaning of these concepts. For, the traditional concept of ideology and hegemony are value-oriented and based on the existence of transcendental truth. While discourse analysts deny the existence of truth and believe that the discourses are served to define the truth.