واكاوي الگوي امتناع نظريه جامعه‌شناسي و علوم اجتماعي اسلامي در ايران

Examining the Pattern of Impossibility of Islamic Theory of Sociology and Social Sciences in Iran

ساختار دروني علوم اجتماعي، زمينه‌ها و لوازم اجتماعي كه در آن امكان بروز يافتند، از مسائلي است كه در دهه‌هاي اخير توجه بسياري را متوجه خود كرده است. در اين ميان، برخي با توجه به تفاوت‌ها و مشابهت‌هايي كه علوم اجتماعي در سير تحول خود در داخل و در قياس با ساير جوامع داشته، به نحوي طرح مسئله كردند كه جريان اصلي را متوجه ملزومات شكل‌گيري و رشد جامعه‌شناسي در ايران كنند. دو الگويي كه در مقاله حاضر مورد توجه قرار گرفته؛ يكي، رويكرد قايل به امتناع نظريه جامعه‌شناختي است كه در برخي محافل علمي مورد توجه قرار گرفته و ديگري، الگوي علوم اجتماعي اسلامي است. به نظر مي‌رسد، اين دو الگو نيازمند بحث و بررسي است‌، اما تا ‌به‌حال مواجهه با آنها عمدتا رد يا انكار بوده است. هرگونه بسط يا گشايش تئوريك در حوزه جامعه‌شناسي نيازمند دقت‌بخشيدن به دعوي امتناع نظريه جامعه‌شناسي يا علوم اجتماعي اسلامي است. در اين تحقيق با استفاده از تكنيك مصاحبه نيمه‌ساخت‌يافته و روش اسنادي، ابتدا اصول اين نظريه و همچنين دلايل و مستندات ارائه‌شده براي آن بررسي شده و وضعيت امتناع نظريه جامعه‌شناسي در مقايسه با علوم اجتماعي اسلامي با توجه به انگيزه‌ها و دلايل مدافعان و منتقدان واكاوي شده است. نتايج حاكي از آن است كه صحبت از وضعيت امتناع به‌مثابه آسيب علوم اجتماعي در ايران، به‌معناي حكم قطعي و صادرشده مرگ علوم اجتماعي و يا از بين‌رفتن هرگونه امكان انديشه جامعه‌شناختي نيست، بلكه به‌معناي مشخصي به‌كاربرده‌ شده است. همچنين بررسي مباحث مربوط به علوم اجتماعي اسلامي نشان مي‌دهد، علاوه بر عدم ارائه جزئيات لازم، ملزومات و اقتضائات علم مورد توجه قرار نگرفته است.

The internal structure of the social sciences, the social contexts and implications that allowed to emerge in it, are issues that have attracted attention of the many in recent decades. In the meantime, in view of the differences and similarities that the social sciences have in their evolution in Iran and in relation to other societies, some scholars have raised the issue in such a way as to make the mainstream aware of the necessities of the formation and development of sociology in Iran. the essential requirements for the formation and growth of sociology in Iran. The two patterns that have been considered in this paper are the one approach believing in impossibility of Islamic sociological theory that is considered in some scientific circles and the other is the Islamic social sciences pattern. It seems that these two patterns require more study, but so far they have been largely rejected or denied. Any theoretical development in the field of sociology requires the clarification of the claim of impossibility of Islamic sociology or social sciences theory. In this research, using the semi-structured interview technique and documentary method, the principles of this theory, as well as the reasons and documentation presented for it, are examined and the state of the impossibility of Islamic sociological theory, in comparison with the Islamic social sciences and in accordance with the motives and reasons of advocates and critics, has been explored. The results indicate that talking about the status of impossibility as a harm to the social sciences in Iran, does not mean the definitive death sentence for the social sciences or the elimination of any possibility of sociological thought, but it has been used in a certain sense. Also, the study of Islamic social sciences shows that in addition to not providing the necessary details, the requirements and the implications of the science have not been yet considered