تحليلي بر استفاده از منابع ديني در تحقيقات حوزة شهرسازي اسلامي

An Analysis of the Use of Religious Sources in Islamic Urban Planning Research

نقش پژوهش هاي حوزه شهرسازي اسلامي، مانند ساير حوزه هاي علمي، در زمينه سازي براي تحقق عملي آن حساس و راهبردي به نظر مي رسد. با اين وجود، بروز سهو و خطاي فكري در نحوه برداشت ديدگاه هاي شهرسازي از گزاره هاي معرفت ديني، يكي از چالش هايي است كه نه تنها مي تواند عدم تحقق و آرماني ماندن شهرسازي اسلامي را تشديد كند، بلكه مي تواند ساير پژوهشگران را به مسيري اشتباه سوق دهد. با توجه به خطر اشاره شده، كه در اين نوشتار به عنوان مساله تحقيق مطرح است، چگونه مي توان در حوزه پژوهش در شهرسازي اسلامي گام برداشت و كم تر دچار سهو فكري شد؟ اين نوشتار با هدف كمك به ساختارمندتر شدن تحقيقات حوزه شهرسازي اسلامي و با روش توصيفي-تحليلي ابتدا «يك نظام» براي «پژوهش در شهرسازي اسلامي» ارائه مي دهد. سپس اين نوشتار برداشت هاي شهرسازانه هفت مقاله منتخب در حوزه شهرسازي اسلامي را با پنج معيار مستخرج از نظام مذكور مورد بررسي قرار مي دهد. روش گردآوري داده ها با اتكا به مطالعات كتابخانه اي، گزينش مقاله ها از طريق ارائه چهار معيار و تحليل يافته ها به صورت مقايسه اي انجام شده است. نتايج تحقيق نشان مي دهد كه ديدگاه هاي كلانِ شهرسازي برداشت شده در مقاله هاي مورد بررسي، اختلاف چنداني با معيارهاي منتخب ندارند و در بيش تر موارد با آن معيارها هماهنگ و همخوان هستند. در عين حال، مشاهده شد كه مواردي چون «موضوعيت نداشتن استفاده از منابع ديني» و «نبود ارتباط موضوعي بين گزاره استفاده شده و ديدگاه برداشت شده» سبب استنتاج هاي متفاوت شده است. اين موارد گاه به صورت زنجيره اي باعث بيش تر شدن تفاوت ميان استنتاج ها شده است. هم چنين نتايج نشان مي دهد كه قرآن به عنوان اصلي ترين منبع براي استنباط ديدگاه هاي شهرسازي استفاده و به ساير منابع توجه كم تري شده است.

It seems that the role of Islamic urban planning research، same as other scientific domains، is critical and strategic for its realization. Nonetheless، misunderstandings of urban planning’s viewpoints from the religious knowledge’s statements are one of the challenges that not only can toughen up the failure of Islamic urban planning in practice، but also can lead other researchers toward a wrong direction. Given the mentioned threat، which is the research problem، the research question is how it is possible to research about Islamic urban planning and at the same time have the minimum errors and misunderstandings? With the aim to help for a more structured research about Islamic urban planning، and with descriptive-analytic methodology، this paper develops a systematic structure for doing research about Islamic cities. It also evaluates the understandings of seven selected articles about Islamic urban planning with the five criteria which are elicited from the mentioned system. Besides، information and data for this research are gathered through the content analysis، the case studies are selected by four criteria، and the results analyzed with comparative method. The results demonstrate that the macro understandings of Islamic urban planning are not different form mentioned criteria and in most of the cases are coordinated and consistent with each other. Meanwhile، it revealed that some misunderstandings such as the “unnecessary use of religious resources” or “no correlation between used statements and understood viewpoints” have led to different conclusions. Such these misunderstandings، have sometimes increased the difference between conclusions continually. The results also show the use of the Holy Quran as the main source in understanding the urban planning principles and less attention are made to other sources.