بررسي مقايسه اي مساجد عربي- اسلامي با مساجد ايراني- اسلامي مطالعه موردي: مسجد كبير خارطوم و مسجد عتيق شيراز

A Comparative Study of Arab-Islamic Mosques with Iranian-Islamic Mosques (Case Study: Khartoum High Mosque and Atiqh Mosque of Shiraz)

ابنيه و اماكن مذهبي به ويژه مساجد شهرهاي اسلامي مانند خارطوم و شيراز، تشابه ها و تفاوت هايي با همديگر دارند. بررسي گذشته تاريخي اين دو شهر، نشان مي دهد كه در چارچوب مكاني و زماني (از سده نوزدهم به اين سو)، با توجه به سلطه استعمار مسجد كبير از ويژگي هاي سنتي اش دچار گسست شده است. در قاره آفريقا به ويژه در كشور سودان، به همراه تسلط استعمار و امپرياليسم فرانسوي، روسي و انگليسي، دگرگون سازي هاي ژرف و موثري در فرهنگ شهرسازي و پيكر بومي ابنيه و اماكن عربي- اسلامي روي داده است. اما مساجد ايراني- اسلامي، به ويژه مسجد عتيق، چنين گذشته اي را تجربه نكرده اند. علاوه براين تفاوت ها كه نشان دهنده بُعد تشخص شهري است، با تاكيد بر بُعد فضاي عبادي، تشابه هاي بين اين دو مسجد، آشكار مي شود. هدف از اين نوشتار بررسي و شناخت شاخص هاي افتراق و تشابه مساجد كبير خارطوم و عتيق شيراز است. روش تحقيق در اين مقاله به شيوه استدلال منطقي (مفهوم به مصداق) است. بدين منظور در ابتدا به مباني نظري مسجد در دو بعد عبادي و تشخص شهري پرداخته، سپس ويژگي هاي هركدام از مساجد جامع دو شهر خارطوم و شيراز بررسي و در پايان وجوه افتراقي و تشابه آنها مشخص شده است. نتايج به دست آمده بيانگر وجود تشابه بسيار بالايي از لحاظ شاخص هاي بعد عبادي مانند وحدت، اتصال صفوف، عدالت در ارزش گذاري فضاها است. نتايج و نيز مباني نظري مبين اين نكته مهم هستند كه شاخص هاي تعريف شده مي توانند مبنايي براي وجه اشتراك مساجد اسلامي در دو بعد ايراني و عربي باشند، هم چنين به لحاظ بعد تشخص شهري، دو مسجد با هم تفاوت بسياري داشته اند.

Buildings and religious sites، especially mosques in Islamic cities like Khartoum and Shiraz، have similarities and differences. The historical past of these two cities shows that in the context of spatial and temporal (from the nineteenth century to the present)، due to the domination of the colonialism of the mosque، the great mosque has broken its traditional features. In the continent of Africa، especially in Sudan، with the domination of colonialism and French، Russian and English imperialism، there has been profound and profound changes in the culture of urbanism and the indigenous nature of the building and Arab-Islamic places. But Iranian-Islamic mosques، especially the Atiqh Mosque، have not experienced such a past. In addition to the differences that indicate the dimension of urban identity، the similarities between the two mosques are evident with an emphasis on the dimension of worship. The purpose of this article is to investigate and identify the indices of the differentiation and similarity of the high Khartoum and Atiqh mosques in Shiraz. The method of research in this article is based on the rational reasoning (concept to the case). For this purpose، at first، the theoretical bases of the mosque in two dimensions of worship and urban isolation have been investigated، then the characteristics of each mosque in two cities of Khartoum and Shiraz have been investigated and، finally، their differences and their similarities have been identified. The results show that there is a high similarity in terms of dimensions of worship، such as unity، interconnection، and justice in the valuation of spaces. The results، as well as the theoretical foundations، indicate that the indexes can serve as a basis for the sharing of Islamic mosques in both Iranian and Arabic dimensions، as well as in terms of urban identity، two mosques have a significant differentiation.