فقه حكومتي از منظر شهيد صدر(ره)؛ با مروري بر ويژگي‌هاي «فقه نظامات»

Governmental Jurisprudence in Viewpoint of Shahid Sadr: A Review of Features of “Jurisprudence of Systems”

شهید سیدمحمدباقر صدر(ره) را می‌توان مبدع رویكرد جدیدی در تفقه دانست كه در صدد استنباط «نظامات اجتماعی» از منابع دینی است. در این نگاه، مسائل و موضوعات فقهی، به صورت موضوعات از هم منفصل مطالعه نمی‌شود ـ آن‌چنان كه در فقه موجود رایج است ـ بلكه «نظام»، یك كل به هم پیوسته‏ای است كه موضوعات آن، به یك شبكه یكپارچه تبدیل شده‏اند. استنباط «نظام» به‌عنوان یك «مجموعه» و «كل»، غیر از استنباط حكم تك‌تك «عناصر» آن از طریق احكام «موضوعات كلی» است كه نیازمند باب جدیدی از تفقه می‌باشد.این مقاله در بخش اول به تقریر نظریه شهید صدر(ره) در باب فقه نظامات می‌پردازد و سعی می‌كند جوانب اصلی نظریه ایشان را بررسی كند. در بخش دوم مقاله، با تمركز بر ویژگی‌های «فقه نظامات»، تفاوت آن با «فقه موجود» از زوایای مختلف بررسی شده است؛ مبتنی بر فقه نظامات، سنخ دیگری از تكالیف متصور است كه از جهاتی چند با «حكم» در فقه فردی تفاوت دارد؛ این نوع از تكلیف، از حیث «موضوع»، «مكلف»، «سنخ تكلیف»، «عقاب و ثواب» و «روش استنباط» از احكام رایج فقهی ممتاز می‌گردد.

Martyr Seyed Mohammd Baqer Sadr may be considered the architect of a new approach in jurisprudential studies, whose main focus is inferring social systems from religious sources. In this approach, jurisprudential issues and problems are not studied as separate islands – as it is done in the current jurisprudential studies – rather it is considered as a completed system, whose components are just like an integrated network. Inference of the system as a complex and totality, which requires a new chapter in jurisprudential studies, is different from inference of a decree for every single component of the system through decrees of general subjects. The present article, in the first part, has discussed the viewpoint of Shahid Sadr about jurisprudence of systems and its principal aspects. In the second part, focusing on the features of jurisprudence of systems, the differences of jurisprudence of systems from the existing jurisprudence are explained from various aspects. Based on the jurisprudence of systems, another type of duties and obligations are conceived, which are somehow different from the decree in individual jurisprudence in certain dimensions. These two types of duties are distinguished from the prevailing jurisprudential decrees with regard to their subject, the duty-bound person, type of duty, reward and punishment and method of inference.