بررسي قلمرو بيابان و شدت خشكي در حوزه آبخيز شرا همدان با استفاده از شاخص‌هاي ژيومورفولوژي

The study and determination of desert zone in shara weatershed using geomorphology indexs

با بررسي ويژگي‌هاي ژيومورفولوژي يك ناحيه شامل تيپ‌ها، واحدها و رخساره‌ها مي‌توان مناطق بياباني و چگونگي پيدايش آن‌ها را شناسايي كرد. در اين تحقيق، با استفاده از داده‌هاي ژيومورفولوژي، دشت شرا در استان همدان مورد بررسي قرار گرفت و قلمرو مناطق بياباني در آن مشخص شد. شدت خشكي اقليمي و نقش خشكسالي‌ها در تقويت شرايط بياباني اين دشت مورد بررسي قرار گرفت. به اين منظور، با استفاده از نقشه‌هاي توپوگرافي 25000 :1 موقعيت و مرزهاي دشت مورد نظر تعيين شد، سپس با استفاده از عكس‌هاي هوايي 20000 :1 و تصاوير ماهواره­اي TM و SPO T سال 1390 و با استفاده از نرم‌افزار ENVI ويژگي‌هاي توپوگرافي، زمين‌شناسي، كاربري اراضي، فرسايش و هيدرولوژي بررسي و نقشه‌هاي مربوط با استفاده از نرم‌افزار ArcGIS9 تهيه شد. به‌منظور تعيين شدت خشكي در منطقه از روش مدالوس استفاده شد. با استفاده از شاخص SPI فراواني و تداوم خشكسالي‌ها و با استفاده از آزمون من كندال روند تغييرات دما، بارش و خشكسالي‌ها بررسي شد. با توجه به ويژگي‌هاي هيدروژيومورفولوژي، كليماتولوژي و مورفوديناميكي، اين منطقه به‌صورت كشيده، تكوين يافته و اشكال، واحدها، تيپ‌ها و رخساره‌هاي ژيومورفولوژيكي شبيه آنچه در مناطق مركزي ايران به‌چشم مي­خورد، قابل تفكيك و تشخيص است. واحدهاي ژيومورفولوژيكي دشت شرا به دو واحد دشت و پلايا تقسيم شده است. از تيپ‌هاي قابل تشخيص واحد دشت مي‌توان به مخروط‌افكنه و دشت‌سر و از واحد شبه پلايا مي‌توان به كوير و بيابان اشاره كرد. رخساره مخروط‌افكنه‌هاي دانه‌ريز، دشت‌سر انتهايي، تراس‌هاي آبرفتي، تپه شاهدها، پهنه‌هاي رسي و نمكي، از ويژگي‌هاي ژيومورفولوژيكي دشت بياباني است كه به‌خوبي در منطقه تفكيك‌پذيرند. با توجه به چنين ويژگي‌هايي، دشت شرا مبتني بر شاخص‌هاي ژيومورفولوژي جز يكي از مناطق شبه بياباني كشور است كه در شرايط شكننده از جهت خشكي قرار گرفته و فراواني و تداوم خشكسالي‌ها، كاهش معني‌دار بارش و افزايش معني‌دار دما در دهه‌هاي اخير، بر شدت خشكي منطقه افزوده است.

These days, application of geomorphology in regional development has attracted the attention of all planners. Role of geomorphology in recognition of desert regions the method of developing these regions by surveying type / unit and fascias can confirm them as being desert on not. This becomes important when in sensitive regions whereas the recognition of the border between deserts and other regions is impossible and somehow difficult. For this reason the desert plain of Shara has been surveyed from geomorphologic point of view to be able to determine the type of the recognition of desert regions using geomorphologic data. Investigation Shara region using by Topography maps 1:50,000 and 1:25000 scale is Located then are analyzed aerial photograph 1:20000 and photo satellite and Arc Gis9 software Excel, filed observation in the bioclimatic. Shara plain is a natural occurrence with a slope of less them (%2 ) which is located between the full of slopes around the regions like Alvand Shazand and vessal which is most probabably our subsiding region located in the east of Hamedan province. Considering the geological, climatologically, hydrological, soil characteristics the present pediment has been developed as expanded under hydro geomorphologic and morphodynamical conditions and unit, type and geomorphologic fraise like those seen in central regions of grebe like playas can be well separated and recognized in it. In this study the continuance of the concepts related to the past of land, the condition of present balance, type and processes and that the region is in the threshold of which changes has been observed and has been stated regarding to geomorphologic time and location scales of the region. Moreover whit collecting and surveying present sources using aerial and satellite photographs and field works the geomorphologic desert plain of Shara has been divided to plain and playa. From recognizable types of the plain unit we can refer to Fans and pediment cone and from playa unit to Kavir and desert. The facials of the Fans, ending Pediment, alluvial trases Shaheds hills clay extensions ( like Degh) saltish extensions are the geomorphologic features of Shara desert plain which is well distinguishable . Due to such features Shara region is one of the desert regions of the country and by considering the geomoropological indicators we can easily separate the desert from no desert.