آراء معتزله در مطالعه تطبيقي بين گرايش تفسيري طوسي و طبرسي

Mu'tazilite vote in a comparative study between the interpretative methods of Toosi and Tabarsi

شيخ طوسي در تفسير تبيان به‌مثابه متكلّمي بزرگ و تحت تأثير اساتيد برجسته‌اي مانند شيخ مفيد و سيد مرتضي وارد مباحث عقلي- كلامي شده است. مباحث كلامي در تفسير تبيان برجسته است و اين موضوع بيانگر جايگاه كلامي و ويژه شيخ طوسي است. از سويي ديگر تأثير مباني فكري و گرايش شيخ طوسي در مواجهه با آيات قرآن بر مفسّران بعدي هم چون طبرسي، نكته‌اي است غيرقابل‌انكار. بازتاب عقل‌گرايي در تفسير تبيان به‌ويژه با توجه به پيوند فكري ميان مكتب كلامي بغداد - كه شيخ طوسي از آن بي‌بهره نبوده است – و مكتب عقلي اعتزال محسوس است. انعكاس چنين مباحثي در تفسير مجمع‌البيان هم - البته نه به گستردگي تبيان - مشهود است. تحولات فكري قرن پنجم و ششم و مواجهه شيخ طوسي و طبرسي را با آنها مي‌توان با توجه به جولان فكري – عقيدي گروه‌هاي مختلف كلامي در قالب احتجاجات، مناظرات، تبيين عقايد و نقدهاي اين دو مفسّر به آراي كلامي معتزله جستجو كرد. سه رويكرد تبييني، تقريب‌گرايانه و نقّادانه با آراي تفسيري معتزله، محورهاي اساسي اين پژوهش است كه با رويكرد توصيفي – تحليلي و گزارش و بيان داده‌هاي تفسيري و همراه با شواهد و قرائني سامان يافته است. هردو مفسّر از رهگذر اين رويارويي‌ها به دفاع از مباني كلامي شيعه پرداخته‌اند.

As one of the greatest theoligians of his time Sheikh Toosi had been under the influence of other great theoligions like Sheikh Mofid and Seyyed Mortaza and had focused specificly on Kalam (theological)-rational issues in his analytic work, the Tebyan. Sheikh Toosi has always had a particular stance on the matter of Kalam (disabiguation) which can be aprehended by realizing the focus he has put on kalaam in the Tebyan. Sheikh Toosi has also greatly influenced later Quranic scholars such as Tabarsi. The rationalism which is visible in the Tebyan can most likely be linked to the school of Kalam in Baqdad and the intellecual school of Mu'talism. These links can also be found in the Majma'ul Bayan but they are not quite as strong as the links in the Tebyan. The intellectual developements in the fifth and sixth centuries and Sheikh Toosi and Tabarsi's perspectives towards these developements can be analysed through the explanatory and critical works of these two scholars on a long parade of differrent intellectual- ideological Mu'tazilism groups and ideologies. The three major stances toward the interpretational votes of mu'tazila in this research are explanatory, realistic and critical. Moreover the research is a cross-sectional study. Both of the scholiasts have tried to defend the theological Kalaam foundations of Shiiat.