بررسي جايگاه علم دادرس در تحصيل دليل در قوانين حقوقي ايران

Investigating the Judge's Knowledge in the Acquisition of Reason in the Legal Rules of Iran

علم دادرس از جمله مواردي است كه از جايگاه ويژه اي در نظام حقوقي برخوردار مي باشد و سابقه اي ديرينه دارد. جواز استناد قاضي غيرمعصوم به علم شخصي خود در مقام صدور حكم، يكي از مسايل مهم فقهي است كه امروزه خود مسأله ساز شده و مورد ابتلاي دستگاه قضايي است. اين سوال كه آيا قاضي ميتواند در دادرسي خود را بي‌نياز از دليل بداند و تنها با علم خود رأي دهد يا پاي‌بند اقتضاي دلايلي است كه دو طرف در دادرسي ارائه كرده‌اند يكي از سوالات مطرح در زمينه حقوق مي باشد كه درباره آن بحث هاي زيادي صورت گرفته است. گرچه بيشتر فقيهان به حجيت مطلق علم قاضي اعتقاد دارند اما نگراني از قرار گرفتن دادرس در معرض اتهام و امكان سوء استفاده او از قدرت، ضرورت طرح دقيق اين بحث را نشان مي‌دهد. به ويژه كه امروزه دوباره پاره‌اي از دادرسان ادعا دارند كه مي‌توانند با اطلاعات شخصي و علم خود قضاوت نمايند. اين تحقيق به شناسايي، اهميت، تعريف، ميزان تأثير و طرق ارزيابي علم دادرس مي پردازد و سر انجام پس از طرح مباحث مربوطه به اين نتيجه مي‌رسد كه گرچه نظر مشهور فقهاي اماميه حاكي از اعتبار مطلق علم قاضي است، اما در حقوق موضوعه ايران با توجه به قوانين موجود تنها علم ناشي از ادله معتبر دانسته شده و علم شخصي دادرس فقط كاركرد كنترلي ساير ادله را بر عهده دارد؛ به عبارت ديگر تنها در مقابل ادله خلاف واقع ايستادگي مي‌كند اما نمي‌تواند در صدد اثبات امري بر آيد.

The judge's knowledge is of special importance in the Iranian legal system and has a long history. The subject-to-guilt judge's permit to rely on his personal knowledge when sentencing is one of the key judicial issues which has nowadays become problematic for the judiciary. The question whether the judge can consider himself in need of no reason and can judge only based on his own knowledge or just rely on the reasons offered by the two sides in the trial process is one of the controversial issues in law. Although most jurists believe in the judges' absolute authority to rely on their knowledge, concerns about their being subject to accusation and their possibility to abuse their power show the need to raise and scrutinize this important issue, especially at the present time when some judges claim that they can judge based on their personal information and knowledge. This research has tried to define judges' knowledge and identify its effect on the trial, coming to the conclusion that although Shi'a jurists consider that judges' knowledge is absolutely valid, the Iranian substantive law validates and accepts only the reason-based knowledge and regards the judges' personal knowledge as just having the function of controlling other reasons. In other words, it stands only against false arguments, and can never prove anything.