اولويت‌بندي زيرحوضه‌ها از نظر فرسايش و شناسايي بازه‌هاي حساس آبراهه‌ها به فرسايش با استفاده از بازديدهاي ميداني و عمليات صحرايي (مطالعه موردي: حوزه آبريز بابلرود، استان مازندران)

Prioritizing sub-basin according to erosion and recognition of waterway sensitive reaches to erosion using field reconnaissance (case study: Babolrood watershed, Mazandaran province)

فرسايش پديده ­اي اجتناب ناپذير بوده و نمي­ توان آن را كاملاً از بين برد ولي فعاليت­ هاي انسان مي­تواند موجب تشديد و يا كاهش آن شود. حوضه آبخيز بابلرود واقع در استان مازندران از اين امر مستثني نبوده و با توجه به وسعت، توپوگرافي، زمين­ شناسي، وجود كاربري­ هاي مختلف ناشي از دخالت­ هاي آبخيزنشينان حوضه، نيازمند بررسي و مطالعه مقوله فرسايش خاك و همچنين، مديريت بهينه كاربري اراضي به­ طور جدي مي­ باشد. لذا در اين تحقيق، جهت پهنه­ بندي شدت فرسايش حوضه آبخيز مورد نظر، از مدل EPM كه چهار عامل ضريب فرسايش حوضه آبخيز (ψ)، ضريب استفاده از زمين (Xa)، ضريب حساسيت سنگ و خاك به فرسايش (Y) و شيب متوسط حوضه (I) را بررسي مي­كند، استفاده گرديد. از آنجايي كه عوامل مؤثر مختلف، تأثير و درجه اهميت متفاوتي در فرسايش دارند هر يك از پارامترها با توجه به نسبت اهميت به كلاس­ هاي متفاوتي طبقه­ بندي و مطابق مدل فوق در محيط GIS عمليات استاندارد سازي بر روي لايه­ هاي مزبور اعمال گرديد و لايه­ هاي تهيه شده در مدل EPM، با هم تلفيق و نقشه پهنه­ بندي شدت فرسايش تهيه شد، سپس با توجه به نتايج مدل و مقدار رسوب برآورد شده، اولويت­ بندي زيرحوضه­ ها انجام پذيرفت. براي ارزيابي نتايج مدل EPM، از داده­ هاي مشاهده ­اي (43 سال آمار ايستگاه رسوب­سنجي قران تالار) استفاده گرديد كه بين پارامترهاي مقادير برآورد شده و داده­ هاي مشاهده­اي مقدار ضريب همبستگي 91/0 بوده و صحت نتايج مدل را تأييد نمود. همچنين با استفاده از آزمون t جفتي نتايج مدل با داده­ هاي مشاهده­اي مورد ارزيابي قرار گرفت كه در سطح اطمينان 95% اختلاف معني­ داري مشاهده نگرديد. جهت شناسايي و تعيين بازه­ هاي حساس در آبراهه­ ها از نظر فرسايش­ پذيري و توليد رسوب از نتايج مدل مذكور، بازديدهاي ميداني و تكنيك GIS بهره گرفته شد كه از 150 بازه حساس شناسايي شده در منطقه، تعداد كثيري را زيرحوضه بابلك به خود اختصاص داده است. بطور كلي نتايج حاصل از اين تحقيق در حوضه آبخيز بابلرود نشان مي­دهد كه زيرحوضه بابلك به دليل شرايط توپوگرافي و سازندهاي حساس و خاك­ هاي با نفوذ پذيري كم داراي بيشترين مقدار فرسايش و توليد رسوب و بيشترين تعداد بازه­ هاي حساس است.