روند دستوري‌شدگي حرف اضافة «از» در زبان فارسي

Grammaticalization Process of the Preposition “az” in Persian Language

در زبان فارسی امروز، حرف اضافة «از» بر مفاهیم ابزار، روش، سبب، جنس، مالكیت، رابطة كل و جزء، خاستگاه، منشأ، مسیر، جدایی، مقایسه و موضوع دلالت دارد. «از» بازماندة حرف اضافة hača در زبان اوستایی و sacā در زبان سنسكریت است. hača / sacā از ریشة sac /hak به معنی «همراهی كردن» بوده و در زبان فارسی­ میانه و پارتی به­صورت az و až به‌كاررفته است. sacā در زبان سنسكریت بر مفهوم همراهی دلالت داشته و در تحولات زبان­های ایرانی، دو مرحلة دستوری­شدگی را طی كرده است: نخست اسم بدل به حرف‌اضافه شده و برای دلالت بر همراهی و مفاهیم مشتق از آن به‌كاررفته است؛ سپس در زبان­ فارسی، كاركردهای دیگری برعهده‌گرفته و نقش معنایی خاستگاه و مفاهیم مشتق از آن را نشان داده است. در این مقاله، چندمعنایی «از» با توجه به معنی اصلی آن و با تكیه‌بر الگوی انتقال مفهومی بررسی‌شده است.

In modern Persian the preposition "az" signifies the concepts instrument, method, cause, nature, possession, part-whole relationship, source, path, separation, comparison and topic. "az" is the remainder of the preposition hača in Avesta and sačā in Sanskrit. This preposition has been taken from the root "sac/hak" meaning accompaniment and has been used in Middle Persian and Parthian as "az" and "až". In Sanskrit sacā has been used to convey accompaniment. This preposition has undergone two levels of grammaticalization over time: in the first step noun has been converted to preposition to mean “accompanied with” and other meanings derived from it, and in the second step it has been used to convey other meanings such as source and other related senses. The present paper is an attempt to investigate the polysemy of "az" based on the conceptual transfer model.