بررسي تطبيقي بازتاب آموزه رجعت درنظام حكمت متعاليه با تاكيد بر آراي ملاصدرا و علامه طباطبايي

A Comparative Study on the Reflection of the Teaching of Return in the System of Transcendental Wisdom with an Emphasis on the Opinions of Mulla Sadra and Allamah Tabatabaie

دو اصل فلسفي «امتناع اعاده معدوم بعينه» و «امتناع بازگشت موجود بالفعل به حالت بالقوه» در حكمت متعاليه، واكنشهاي فلسفي حكيمان بعد از ملاصدرا را جهت اثبات آموزه رجعت در شيعه بر انگيخت و موجد سه نظريه در اين زمينه گرديد: 1. از ديدگاه مدرس زنوزي، بدن، به سوي نفس بازگشت ميكند كه اين نظريه با قاعده امتناع اعاده معدوم سازگار نيست؛ 2. از ديدگاه علامه طباطبائي نفوس انسانهاي فوت شده داراي برخي جهات قوه و استعداد هستند؛ لذا بازگشت آنها در زمان رجعت ممتنع نيست. مخدوش بودن اين نظريه در آن است كه نفوسي كه از بدن قطع تعلق مي كنند، استعداد يا مادهاي ندارند و بدين جهت بازگشت آنها به عالم ماده ممتنع است؛ 3. در ادامه، آراي علامه رفيعي قزويني و آيت الله شاه آبادي نيز مورد بررسي قرار ميگيرد. طبق «نظريه تمثل»، نفوس انسانهاي كامل دوباره در عالم ماده ظهور و تجلي ميكنند. نقصان اين نظريه در عدم شمول آن نسبت به همه رجعت كنندگان مانند كافران است.

The two philosophical principles of “the refusal to restore the annihilated with its essence” and “the refusal to return the being in its actuality to its potential state” in the transcendental wisdom have aroused the philosophical reactions of some wise men after Mulla Sadra in order to prove the teaching of Return in Shia and thus raised three theories in this regard: From the viewpoint of Mudares Zenouzi, the body returns to its soul and this is not consistent with the principle of refusal to restore the annihilated. From Allamah Tabatabaie’s viewpoint, the souls of the deceased people have some aspects of potentiality and capacity, thus their return (to the body) at the time of Return is possible. The altered part of this theory is that the souls that are not attached to the body anymore, have no capacity or material and thus their return to the material world is refused. In the following, the opinions of Allamah Rafi’ee Ghazvini and Ayatollah Shah Abadi are also examined. According to the “theory of imaginalization”, the souls of the perfect men reappear in the material world. The shortage of this theory is its lack of coverage in relation to all returnees such as the infidels.