قلب و قالب (بررسي معناپردازي در غزليات شمس)

ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺷﻤﺲ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺘﻮن ﮐﻬﻦ ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ داراي اﺑﺪاﻋﺎت زﺑﺎﻧﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺮي ﻓﺮاوان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ، مورد توجه و بررسي پژوهشگران مختلف بوده است. در ميان ابداعات و برجسته سازيهاي زباني، غزلياتي كه در آنها كلمات و اصطلاحات مبهم و بي معنا به كار رفته اند داراي بسامد قابل ملاحظه اي هستند به طوري كه از مختصات سبك شخصي مولوي در اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺷﻤﺲ را ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺗﺠﺮﺑﻪﻣﺤﻮر و ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻨﯿﺎن ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام داراي ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي و ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﻣﺨﺘﺼﺎت اﯾﻦ دو ﮔﻮﻧﮥ ﻏﺰل، ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ درك ﺑﻬﺘﺮي از ﻣﻌﻨﺎﭘﺮدازي مولوي در ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺷﻤﺲ و ﻧﯿﺰ ﻧﺤﻮة اﻧﺘﺨﺎب ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﺷﮑﻞ ﻏﺰﻟﯿﺎت او رﺳﯿﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﮥ ﻗﺎﻟﺐ و ﻣﻌﻨﺎي ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺷﻤﺲ، ﺑﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ دو ﻧﻮع ﮐﻠﯽ ﻏﺰﻟﯿﺎت ﺷﻤﺲ ﯾﻌﻨﯽ اﺷﻌﺎر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺤﻮر و اﺷﻌﺎر ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻨﯿﺎن ﻣﯽﭘﺮدازد و ﻣﺨﺘﺼﺎت ﺳﺒﮑﯽ ﻫﺮ دو را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ. از ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ اﺑﺪاﻋﺎت ﭘﺮﺑﺴﺎﻣﺪ زﺑﺎﻧﯽ، ﻋﺪم ﺗﻘﯿﯿﺪ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻓﺼﺎﺣﺖ و اﺻﻞ ﻗﺎﻓﯿﻪ ﺳﺎزي، وﺟﻮد ﭘﺮﺑﺴﺎﻣﺪ ﮐﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﻣﺒﻬﻢ و ﻋﺪم اﻧﺴﺠﺎم ﻣﺤﻮر اﻓﻘﯽ و ﻋﻤﻮدي از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻏﺰﻟﻬﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪﻣﺤﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ را در ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎري اﯾﻦ ﻧﻮع ﻏﺰﻟﯿﺎت و ﻧﺤﻮة ﺗﻔﺴﯿﺮﻣﺎن از ﻏﺰﻟﯿﺎت دﯾﻮان ﺷﻤﺲ راﻫﻨﻤﺎﺋﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.