استعاره مفهومي «آتش» در خمسۀ نظامي گنجوي

برخي از منتقدان ادبي، استعاره را «ملكۀ تشبيهات مجازي» خوانده اند. جرج ليكاف، مارك جانسون و ترنر، بر اين باورند كه استعاره يك سازوكار بنيادين شناختي است. استعارۀ مفهومي، فرهنگ بنياد است و در شكل گيري استعاره ها توجه به عناصر و بار معنايي فرهنگي واژه ها، ضروري است. بر اساس نگرش معني شناسي شناختي، دانش زباني مستقل از انديشيدن و شناخت نيست، بخشي از شناخت عام آدمي است. مقالۀ حاضر در پي آن بود كه استعارۀ مفهومي را در خمسۀ نظامي، كه او را از جهت تنوع و تعداد صور خيال صدرنشين همۀ شاعران شعر فارسي مي دانند، بكاود و براي اين منظور واژۀ «آتش» را كه پيشينه اي ديرين در انديشه هاي ايرانيان داشته، برگزيند و كاركردهاي معنايي آن را در شعر نظامي نشان دهد. نظامي فرآيند نگاشتي آتش را در خمسه، در طرحواره هاي انسان، حيوان، اشيا، اندامواره ها، صفت، سخن، عشق، هوس، شهوت، جنگ، شراب، آفتاب، دنيا و جهان، قصه و داستان، رنگ، طعام و... نشان مي دهد. جمع آوري اطلاعات اين پژوهش بر اساس شيوۀ اسنادي كتابخانه اي و نگارش متن آن به روش استنباطي – تحليلي انجام گرفته است.