جايگاه آيات قرآن در تكوين تفكر سياسي آيت‌الله مرتضي مطهري

The Position of the Verses of the Quran in the Evolution of the Political Thought of Ayatollah Morteza Mutahhari

آيت‌الله مطهري فيلسوفي در حوزۀ حكمت متعاليه بود كه پس از مدتي، به عرصۀ سياست گام نهاد و به صورت معتنابهي به آيات سياسي قرآن‌كريم استناد كرد (تاريخچه)، موضوعي كه در تحول انديشه او از كلام به فلسفۀ سياسي و سپس به نظريه‌پردازي‌سياسي، مورد توجه قرار نگرفته (پيشينه) و درنتيجه، چنين فرايندي و كاربرد آيات قرآني در آن، همچنان مبهم باقي مانده است. (مسئله) لذا اين پرسش مطرح است كه نقش آيات قرآن در تكوين تفكر سياسي شهيد مطهري چيست؟ (سؤال). گمان نگارندگان آن است كه مطهري فيلسوفي تكليف‌مدار بود كه براساس نيازهاي جامعۀ ايران و براساس آيات قرآني به‌تدريج مراحل كلام و فلسفه را طي كرد و به حكومت اسلامي (نظريه) دست يافت (فرضيه). نوشتار پيش‌رو با نگاه تاريخي و شيوه تحليلي (روش) به‌دنبال تبيين سير مراحل منطقي و مبنايي تكوين منظومۀ فكري- سياسي مطهري است (هدف). براساس نتايج به‌دست آمده كه تكوين آيات سياسي قرآن در تفكر سياسي استاد مطهري روند سه‌مرحله‌‌اي را پيموده است. اين روند از كلام سياسي آغاز شده، سپس به فلسفۀ سياسي و دست ‌آخر به نظريه‌پردازي‌سياسي انجاميده است. هرچند ميان اين پيمايش سه‌گانه، مرزبندي شفافي ديده نمي‌شود، اما از چنين منطقي در تفكر سياسي مطهري مي‌توان دفاع كرد (يافته).

Ayatollah Mutahhari was a philosopher in transcendental wisdom who after sometime entered the realm of politics and referred to the verses of the holy Quran, (History) an issue which has not been given attention in the evolution of his thought from theology to political philosophy and then to political theorizing! (Background) As a result, such a process and application of Quranic verses in it has remained vague! (Problem) Thus, the following question is raised: What is the role of the verses of the Quran in the evolution of the political thought of martyr Mutahhari? (Question) The authors believe that Mutahhari was a duty-oriented philosopher who passed the stages of theology and philosophy based on the needs of Iran’s society and based on the Quranic verses and reached (the theory of) Islamic government. (Hypothesis) The present article, with a historical attitude and using an analytic method (Methodology) aims at explaining the logical and fundamental stages of the evolution of the intellectual-political system of martyr Mutahhari. (Objective) The findings show that the evolution of the verses of the Quran in the political thought of professor Mutahhari has passed a three-stage process. This process started with political theology, then resulted in political philosophy and finally in political theorizing. Although there is not a clear demarcation line between these stages, such a logic in Mutahhari’s political thought can be defended. (Finding)