شناسايي انواع محوطه هاي باز و عملكرد آنها در باغ هاي تاريخي بيرجند (با تمركز بر باغ هاي رحيم آباد، اميرآباد، شوكت آباد، بهلگرد و اكبريه)

Identifying Types of Open Space in Historicalal Gardens of Birjand Rahim Abad, Amir Abad, Shokat Abad, Bahalgard, and Akbariyyeh Gardens

باغ فضايي باز و گسترده است كه بنا به الزاماتي مي تواند برخي فضاهاي بسته را در خود داشته باشد، اما آنگاه كه فضاهاي باز خردي را با انتظام هاي تعريف شده در خود جاي ميدهد، صورتي از باغ پديد مي آيد حاكي از يكي از تنوعات باغ ايراني كه موضوعي قابل بررسي است. در باغ هاي بيرجند، انواعي از فضاهاي باز خرد، در درون يا در پيوست باغ همراه شده و تركيبي تازه پديد آمده است. اين باغ ها، با ساختار كلي تقريباً مشابه، تركيبي از محوطة اصلي منظم و ساده با فضاهاي باز كوچكتر هستند؛ ازحياطي كوچك در قوارة اتاق تا محوطه اي وسيع كه خود به تنهايي به باغي مي ماند، از فضاي كوچك و فرش انداز مهتابي در مقابل عمارت كه رو به چشم انداز باغ دارد تا فضاي بام كه چشم اندازي به گسترة دشت را پيش رو مي گذارد. اين فضاهاي باز كه در انواع متعدد به محوطة باغها پيوست شده اند، با نقش هايي مختلف، شامل حياط اندروني، حياط گشوده به باغ، حياط بارانداز، حياط ورودي، مهتابي، بام، صفه، شارمي، ميدانچه، جلوخان و باغ زراعي هستند. عملكرد و نقش اصلي اين فضاها مرتبط با وجه سكونت در باغ است و در عرصة گشودة باغ، محدود ه هايي را به قصد مهيا ساختن حريم اندرون شكل داده يا براي فراهم آوردن حوزه هاي مختلف فعاليت هاي وابسته به زندگي در باغ، گاه وسعت گرفته و خود مجالي براي آراسته شدن مي شوند يا خردفضاهايي كوچك اند اما به واسطة فراهم كردن امكان نظارة باغ، تكميل كنندة وجه تفرج باغ بوده اند. برخي از طريق ايجاد سلسله مراتب و امكان گسترش باغ در خود، يا امكان گردهم نشاندن ساختمان هاي باغ حول خود، تركيبي خاص به ساختار هندسي باغ مي دهند. اين فضاها در باغ هاي بيرجند بيانگر نوعي از زندگي در باغ هستند و در اين مجال مورد بررسي و طبقه بندي قرار مي گيرند. شناخت باغهاي بيرجند سرنخي است براي جستجوي بيشتر در باغ هاي ايراني به قصد تحقيق در وجوه مشابه يافتن پاسخ براي اين پرسش كه آيا در ساير باغ هاي ناشناختة ايران اين تركيب فضايي را مي توان سراغ گرفت؟

The garden is essentially an extensive open space that can include various types of closed spaces within. However, in some cases, there are various types of open space combined in the garden according to defined arrangements. This poses a new form and a variation in the structure of the classical Persian Garden, which is the subject of the present investigation. The general scheme of a Persian Garden is a wide and open space, and in the case of gardens of Birjand, garden space that is integrated with other types of smaller scale open spaces to create new combinations. These gardens are similar in structure, composed in an orderly yet simple layout and integrated with smaller open spaces. These auxiliary spaces range in scale from a small yard to an extensive area like a garden itself. They can even be the size of a bay of a mahtabi in front of the main building which overlooks the whole garden or can be the size of a stone-paved roof that looks out on its surrounding plains. These open spaces attach to the garden space in a number of ways, each with a distinct function. They include the andaruni courtyard, open courtyard, loading area, entrance yard, mahtabi, roof, soffeh, sharemi, meydancheh, jelo-khan, and orchard. The main function of these spaces relates to the residential aspect of a garden, i.e., they either form a private andarun area, or grow larger to house different activities pertaining to residential life in a garden, and important enough to be landscaped. Moreover, other types of these spaces provide special views to the garden, contributing to the recreational aspect of a garden. In addition, there are other spaces that create hierarchy and provide the possibility of extension of the garden space, or define a zone around which buildings can be arranged, all of which relate to the geometric structure of a garden. These spaces denote a special way of life which is investigated and categorized in this paper. Examination of gardens of Birjand is the clue to further research on Persian Gardens, and essential to determining whether other not-yet-studied gardens of Iran pose the same spatial combinations.