بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبك زندگي و معماري خانه هاي اواخر قاجار شهر همدان

The Reflection of the West Culture in the Life Style and the Architecture of the Houses in the Late Qajar Dynasty in Hamadan

سبك زندگي، اصطلاحي است كه در بطن خود، مؤلفه هاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي را مي پروراند، تأثير عميقي در الگوهاي رفتاري و گرايش هاي ذهني افراد جامعه داشته و تأثير فراواني در شكل گيري فضاي سكونت دارد. اين گفتمان مكان گزيني و فضاي سكونت در رابطه سبك زندگي به عنوان موضوعي جديد و قابل تأمل در چند دهه معاصر مورد توجه پژوهشگران و انديشمندان در حوزه هاي مختلف علوم و من جمله در عرصه معماري و شهرسازي بوده است. يكي از مصاديق و جلوه هاي تجلي سبك زندگي، كيفيت مكان گزيني و فضاي زيست بوده كه به تبع آن معماري خانه ها را تحت شعاع قرار داده است. هدف از تدوين اين پژوهش ميزان اثربخشي فرهنگ غرب در سبك زندگي مردم شهر همدان در دوره اواخل قاجار بوده و به تبع آن، ميزان تأثيرگذاري آن را در عرصه معماري خانه ها بازنمايي كرده است. روش تحقيق پژوهش به لحاظ روش تحقيق، از نوع تحليل تاريخي، تفسيري است. منابع اطلاعاتي پژوهش بر اساس مطالعات كتابخانه اي و ميداني بوده و روش انتخاب نمونه هاي ميداني بر اساس نمونه گيري هدفمند بوده است. جهت انتخاب نمونه ها تمامي خانه هاي مربوط به اواخر دوره قاجار كه داراي اسناد مطالعاتي بوده و امكان مطالعات ميداني فراهم بود مورد بررسي قرار گرفت و از ميان نمونه ها، شش خانه انتخاب شد كه داراي بيشترين تحول در عرصه معماري، با توجه به تغيير سبك زندگي صورت گرفته بود. مبناي سنجش و گزينش نمونه ها بر اساس بيشترين ميزان تأثيرپذيري و تحول آنها در سه سطح كلان، مياني و خرد معماري انجام پذيرفت. نتايج تحقيق نشان دهنده تغييرات سبك زندگي در عرصه هاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي بوده كه به تبع اين تغييرات، معماري خانه ها را تحت شعاع قرار داده است. اين تغييرات در مرحله اول در معماري خانه هاي طبقه اعياني و تجار به منصه ظهور رسيده است. بازنمايي تحول فضا در معماري اين خانه ها در قالب تحول در عرصه هاي كلان، مياني و خردفضا صورت گرفته است. در عرصه كلان فضا، سادگي فرم و حذف حياط هاي چندگانه قابل ملاحظه است. در عرصه تحولات مياني ، تحول در سازماندهي فضاي داخلي و توسعه و بسط فضاي داخلي مطرح بوده و در عرصه خرد فضا، اهميت نمادين برخي از عناصر معماري شامل ستون، پله، و تزيينات مورد توجه بوده است.

The term lifestyle which comprises social, cultural, and economic elements has a profound impact on behavioral patterns and mental attitudes of individuals in the society and affects the architecture of their living place. In the recent decades, the discourse of housing choice pattern and living space in relation to lifestyle as a new subject has attracted the attention of the researchers and scholars in various fields of study including architecture and urbanism. One of the manifestations of the lifestyle is the quality of housing choice pattern as well as the quality of the living place which in turn exerts an influence on the architecture of the houses. The present study sets out to investigate the extent to which western lifestyle affected people`s lifestyle in the late Qajar dynasty in Hamadan and the influence that this kind of lifestyle had on the architecture of the houses in this period. The study employed a historical-interpretive analysis methodology. The data for the study were collected using library resources and field study. The samples for the field study were selected based on purposive sampling. In order to select the sample houses, all the documented houses which dated back to the late Qajar period and lent themselves to field study were examined. As many as six houses which displayed greater architectural developments due to lifestyle changes were selected. More specifically, the houses which were affected more profoundly by the western lifestyle in terms of architectural features in three macro-level, middle level, and micro-level were selected. The results showed that lifestyle changes occurred in social, cultural, and economic levels which in turn overshadowed the architecture of the houses, too. These changes were first demonstrated in the houses belonging to the grandees and merchants. The architectural evolution in these houses was examined at macro, middle, and micro levels. At the macro level, the simplicity of form and the elimination of multiple courtyards were significant. At the middle level, an evolution in the organization of the interior space and its development was observed. Finally, at the micro level, the symbolic significance of some architectural elements such as columns, stairs, and decoration was notable.