تداوم فرهنگي در نقاشي مدرن عراق بين سال هاي 1950 و 1980

Cultural Continuity in Modern Iraqi Painting between 1950- 1980

از سال هاي 1950 ، يعني آغاز تكوين هنر مدرن عراقي، جريان «بازگشت به ريشه ها » انديشه محوري و جدايي ناپذير از هنر مدرن عراق بوده است. اكثر هنرمندان مدرن نسل اول، از جمله جواد سليم و شاكر حسن السعيد، ايده تداوم فرهنگي و پيوند سنت و مدرنيته و «الهام از ميراث » را محور اصلي آفرينش هنري خود قرار دادند و اين رويكرد را به نسل هاي بعدي منتقل كردند. پژوهش حاضر علاوه بر توصيف و تحليل آثار منتخب هنرمندان عراقي در اين دوره، سير تكوين هنر مدرن عراقي را مورد بررسي قرار داده و مي كوشد به اين پرسش پاسخ گويد : چه عوامل اجتماعي- فرهنگي زمينه ساز شكل گيري هنر نقاشي شده اند كه در درون خود سعي در ايجاد پيوند ميان انگاره اي مدرن و سنتي و تداوم بخشي به سنت دارند. براي پاس خگويي به اين پرسش مي كوشيم مبتني بر نظريه روبرت وسنو، جامعه شناس فرهنگ آمريكايي، به آزمون اين فرضيه بپردازيم كه اگرچه شكل گيري و توليد عيني اين جنبش ريشه در «بسيج منابع » دارد، محتوا و جهت گيري هنري اين جنبش نقاشي )يعني تداوم بخشي به سنت در كنار پرداختن به انگاره هاي مدرن) تحت تأثير عواملي همچون «افق اجتماعي « ،» بافت گفتماني موجود » و «سرمايه فرهنگي » اين نقاشان تعيين شده است. نتايج حاصل از پژوهش حاضر كه به روش تحليلي- تاريخي به انجام رسيده نشان مي دهد كه هنرمندان مدرن عراق با استفاده از چهار منبعِ پيشااسلامي يا بين النهريني، اسلامي، مدرن و فرهنگ عامه، نقاشي هايي را خلق كردند كه در عين مدرن بودن، عراقي است و مي توان آن را به درستي «هنر مدرن عراق » ناميد. تأثير اين منابع را مي توان در قالب فرم و محتوا يا به عبارت ديگر در زيبايي شناسي اين آثار مشاهده كرد، كه از آن ميان مي توان به كاربرد چشم هاي درشت و اغراق آميز سومري، خطوط دورگيري ضخيم رايج در نگارگري عباسي، رنگ هاي بومي و تعويذها، حروف و خوشنويسي اسلامي، هلال، گنبد و مضاميني چون واقعه كربلا اشاره كرد. مي توان گفت هنرمند عراقي از فرم و محتوايي استفاده مي كند كه پيوند هر چه بيشتر او را با «مكان »، كه كشور عراق است به تصوير بكشد، چراكه مكان مهم ترين عنصر تامين و حفظ هويت است.

Since the early years of 1950, which represent the development period of modern Iraqi art, the “return to the roots” movement has been an impartible mainstream in Iraq. The first generation of modern artists like Jewad Salim and Shakir Hassan Al-Said considered “cultural continuity” and the link between “tradition and modernity” and “inspiration from heritage1” as the main essence of their artistic creation and bequeathed this approach to their next generation. Having analyzed and described a selection of artworks of modern Iraqi artists, this paper discusses the evolution of modern Iraqi art, and aims to determine cultural and artistic continuity in modern paintings of Iraq. It also seeks to answer the questions that investigate the socio-cultural factors that underlie the formation of art and establish a link between traditional and modern ideas and lead to continuity in tradition. Therefore, the research hypothesis is put to scrutiny on the basis of Robert wuthnow’s theory. According to Wuthnow, although configuration and the objective production of this movement is rooted in the “mobilization of resources”, the artistic content and approach of the painting movement (i.e. the continuation of the tradition along with addressing modern ideas) is influenced by factors such as “social Horizon”, “existing discursive context” and “cultural capital” of the painters. Research results that are derived from historical-analytical methods reveal that modern Iraqi artists used the four Islamic, pre-Islamic or Mesopotamian, modern source and folkloric sources to create paintings which were modern and Iraqi at the same time that could be definitely called “Modern Iraqi art”. The impact of these mentioned sources can be seen in form and content or generally in aesthetic values of these works which are obviously traceable in large exaggerated Sumerian eyes, dark and thick tracing lines in Abbasid painting, indigenous colors and amulet, letters, Islamic calligraphy, crescent, dome, and themes of the Karbala incident. It can be asserted that the Iraqi artist depicts the forms and contents that offer a strong link to “place”, which is “Iraq”, as the place is the most important element in maintaining and preserving identity.