نگاهي به سير تاريخي «عنوان» و «عنوان گذاري» در ادبيات منظوم فارسي (با تكيه بر آثار برجسته)

عنوان، يكي از كليدي ترين ركن هاي متن ادبي به شمار مي رود. نشانه و نورافكني كه اگر درست و حساب شده گزينش شده باشد، از دو جهت مي تواند در زمينه و ساخت متن ادبي، خود را نمودار سازد. يكي از جهت زيبايي شناسي متن ادبي كه گزينش عنوان خوب، ساختار منسجم متن را برجسته مي سازد؛ دو ديگر، جهت درك معنا و دستيابي به محتواي اثر، كه عنوان مي تواند به مثابه چراغي، تاريكي هاي احتمالي را از پيش پاي مخاطب بردارد و به كشفي ساده تر منجر گردد. هرچه عنوان هنري تر، چكيده تر و زيبنده تر باشد، به همان نسبت، ابلاغ معنا، محتوا و خاصيت فرم ادبي، ساده تر خواهد بود. در تاريخ نظم فارسي، با اين كه نويسندگان ايراني، از خاصيت «عنوان گذاري» بي خبر نبودند، بيشتر سروده هاي خويش را بدون عنوان تنظيم مي كردند. حجم بسيار زيادي از سروده ها و آثار منظوم فارسي تنها با عنوان ديوان و كليات ياد شده است. همچنين، در ديوان هاي شاعران، به جاي عنوان بسياري از اشعار، نوع ادبي آنها (قصيده، غزل، قطعه و ...) ذكر شده است. بخشي از مقاله حاضر، به آن دسته از عنوان هايي مي پردازد كه به احتمال بسيار، نسخه نويسان و يا منتقدان بعدي به بسياري از قصيده ها، قطعه ها و ديگر شكل هاي ادبي موجود در ديوان ها بخشيده اند. بخش ديگر مقاله، سير عنوان و عنوان گذاري در طول تاريخ ادبي زبان فارسي را بررسي و وضع عنوان را در دوره هاي گوناگون از دوره صفوي گرفته تا قاجار، پهلوي و دوره معاصر، تحليل و بررسي كرده است.